Nyayamanjari Part 3

SR No.: 004625
Original Sutra Author: N/A
Author: Nagin J Shah
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 1984
Total Pages: 194
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati & Philosophy
File Size: 10 MB

Page 66

પ્રામાણ્ય–અપ્રામાણ્ય સ્વતઃ–પરતઃ વિચાર
પર્ક 79. अनिश्चितप्रामाण्यादपि वा फलज्ञानात् प्रवर्तकस्य प्रामाण्यनिश्चयो युक्तः, न तु स्वतः; उत्पत्ती प्रमाणतदाभासयोर्विशेषाग्रहणात् फलज्ञाने च तद्विशेषप्रतिभासात् । यत्तु विशेषज्ञानं निश्चितप्रामाण्यमनिश्चितप्रामाण्यं वेति विकल्प्यानवस्थापादनमप्रतिपत्तिप्रहतताकथनं वा तत् दृष्टविरुद्धत्वात्प्रलापमात्रमित्यलमलीकोक्तविकल्पकलापनिर्मथनोदितदुरामोदास्वादनेन ।
79. અથવા, અનિશ્ચિત પ્રામાણ્યવાળા અર્થ ક્રિયાજ્ઞાન દ્વારા પ્રવર્તક જ્ઞાનના પ્રામાયને નિશ્ચય માન ઉચિત છે પરંતુ તે પ્રવર્તક જ્ઞાનના પ્રામાયને સ્વતઃ નિશ્ચય માનવો ઉચિત નથી, કારણ કે પ્રમાણુરૂપ અને પ્રમાણભાસરૂપ પ્રવકજ્ઞાનની ઉત્પત્તિ વખતે તેમને વિશેષ ધર્મ ગૃહીત થતો નથી જ્યારે અર્થ ક્રિયાજ્ઞાનની ઉત્પત્તિ વખતે જ તેના વિશેષધર્મનું જ્ઞાન થઈ જાય છે. “આ વિશેષધર્મનું જ્ઞાન નિશ્ચિતપ્રામાણ્ય છે કે અનિચિતપ્રામાણ્ય ? એવા બે વિકલ ઊભા કરી અનવસ્થાદિષની આપત્તિ આપવી કે અપ્રતિપત્તિપ્રતિહતતાદેષ જણાવ એ દૃષ્ટવિરૂદ્ધ હાઈ પ્રલાપમાત્ર છે, એટલે બેટા ઊભા કરેલા ઉપર્યુક્ત વિકપનું ખંડન કરવાને દુરાનંદના આસ્વાદથી બસ કરુ છું.
80. स्थितमेतदर्थक्रियाज्ञानात् प्रामाण्यनिश्चय इति । तदिदमुक्तम्, 'प्रमाणतोऽर्थप्रतिपत्तौ प्रवृत्तिसामर्थ्यादर्थवत्प्रमाणम्' [न्या. भा. १. १. १.] इति । तस्मादप्रामाण्यवत् प्रामाण्यमपि परापेक्षमित्यतो द्वयमपि परत इत्येष एव पक्षः श्रेयान् ।
80. એ સ્થિર થયું કે અર્થક્રિયાજ્ઞાન દ્વારા પ્રવર્તક જ્ઞાનના પ્રમાયને નિશ્ચય થાય છે. એટલે જ કહેવામાં આવ્યું છે કે “પ્રમાણ દ્વારા અર્થનું જ્ઞાન થયા પછી પ્રવૃત્તિ સકળ થવાને કારણે પ્રમાણુ અર્થવત્ અર્થાત અર્થ સંવાદી (યથાર્થ) બને છે.” નિકર્ષ એ કે અપ્રામાણ્યની જેમ પ્રામાણ્ય પણ બીજની અપેક્ષા રાખે છે એટલે બંને પરતઃ છે એ જ પક્ષ વધુ સારે છે.
81. यत्त कश्चित्प्राज्ञमानी वदति-'अभ्यस्ते विषये स्वतःप्रामाण्यमनभ्यस्ते तु परतः' इति सोऽयमभ्यस्ते विषये इति च ब्रवीति स्वतश्च प्रामाण्यं मन्यते इति स्वयमेवात्मानं वञ्च्यमानं न चेतयते । अभ्यासो हि नाम पुनः पुनः प्रयोगः क्रियायाः अभ्यावृत्तिः । विषयस्य वाभ्यस्तता भूयो भूयः प्रवृत्तिः । अतश्च स्वशरीरग्रहे निजगृहकुड्यस्तम्भादिप्रतिभासे वा सहस्रकृत्वः प्रवृत्तिसंवादज्ञानजन्मना प्रामाण्यनिश्चय उक्तो भवति, [ न ] स्वतः । अभ्यस्तत्वं चान्यथा न भवेदिति यत्किञ्चिदेतत् । तस्मात् परतः प्रामाण्यमिति सिद्धम् ।
81. પિતાને પ્રાન માનનાર કોઈ =જેન–બૌદ્ધ વિચારક) કહે છે કે જ્યારે જ્ઞાનનો વિષય અયસ્ત હોય ત્યારે જ્ઞાનનું પ્રામાણ્ય સ્વત: પરતુ જયારે જ્ઞાનને વિષય અભ્યસ્ત ન હોય ત્યારે જ્ઞાનને પ્રામાણ્ય પરતઃ, તે એક બાજુ ‘વિષય અભ્યસ્ત હોય ત્યારે એમ કહે છે