Nyayamanjari Part 3

SR No.: 004625
Original Sutra Author: N/A
Author: Nagin J Shah
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 1984
Total Pages: 194
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati & Philosophy
File Size: 10 MB

Page 18

કરેણ અને ફળ 6. A! - जान पाते शानात्म डाई, अभिधानाध्या (न जान३५ छे त) અપૂર્વ (અર્થાત બીજાં જ્ઞાનેથી તદ્દન ભિન્ન કોટિનું) જ્ઞાન તો છે નહિ; એટલે અભિધાનક્રિયાના કરણને ઉપદેશ ગણુતાં અતિપ્રસંગદોષ આવે એમ અમે કહીએ છીએ.
Rયાયિકને ઉત્તર – તમારી વાત સાચી છે. જ્ઞાન સર્વત્ર જ્ઞાનાત્મક જ છે. પરંતુ તેનું કારણ જયારે ચક્ષુ વગેરે હોય ત્યારે તે પ્રત્યક્ષનું ફળ ગણાય છે, જયારે તેનું કારણ લિંગ હોય ત્યારે તે અનુમાનનું ફળ ગણાય છે, જયારે તેનું કારણ શ્રોત્રમ્રાહ્ય (શબ્દ) હાય त्यारे शहनु. ५० गाय छे. 'माय छ', 'मनुभाय ', 'वाय छ' मा पर्याय શાદો નથી, તે વિશિષ્ટ જ્ઞાન ઉત્પન્ન કરવામાં શબ્દનું ઉપદેશત્વ જણાવાયું છે પરંતુ આકાશનું અને વિવેક્ષા વગેરેનું અનુમાન કરવામાં તે તે લિંગ જ છે. વધુ વિસ્તાર रहेबाध्य .
7. आप्तो भाष्यकृता व्याख्यातः-आप्तः खलु साक्षात्कृतधर्मा यथादृष्टस्यार्थस्य चिख्यापयिषया प्रयुक्तः उपदेष्टा इति [न्यायभाष्य १. १.७] ।
धर्म इत्युपदेष्टव्यः कश्चिदर्थो विवक्षितः ।
साक्षात्करणमेतस्य यथार्थमुपलम्भनम् ।।
न तु प्रत्यक्षेणैव ग्रहणमिति नियमः, अनुमानादिनिश्चितार्थोपदेशिनोऽप्यापतत्वानपायात् ।
चिख्यापयिषया युक्त इत्युक्ता वीतरागता ।
उपदेष्टेत्यनेनोक्तं प्रतिपादनकौशलम् ।।
वीतरागोऽपि मूकादिरुपदेष्टुमशक्तः किं कुर्यात् ? वक्तु शक्तोऽपि साक्षास्कृतधर्माप्यवीतरागो न वक्ति, तूष्णीमास्ते इति ।
तस्य च प्रतिपाद्यऽर्थे वीतरागत्वमिष्यते । सर्वथा वीतरागस्तु पुरुषः कुत्र लभ्यते ? ॥ ऋष्यार्यम्लेच्छसामान्यं वक्तव्यं चाप्तलक्षणम् ।
एवं हि लोकेऽप्याप्तोक्तया व्यवहारो न नक्ष्यति ।
येऽप्याप्ति दोषक्षयमाचक्षते तैरपि दोषक्षयः प्रतिपाद्यार्थेष्वेव वर्णनीयः अन्यथा लोके दृश्यमानस्याप्तोक्तिनिवन्धनस्य व्यवहारस्य निह्नवः स्यात् । अथवा वेदप्रामाण्यसिद्धयर्थत्वाच्छास्त्रस्य तत्प्रणेतुराप्तस्येश्वरस्य यथाश्रुतमेवेदं लक्षणम्, स साक्षात्कृतधर्मेव, धर्मस्येश्वरप्रत्यक्षगोचरत्वात् । चिख्यापयिषया प्रयुक्त इति कारुणिक एव भगवानिति वक्ष्यते । उपदेष्टा च वेदाद्यागमानां तत्प्रणीतत्वस्य समर्थयिष्यमाणत्वादिति ।