Nyayamanjari Part 3

SR No.: 004625
Original Sutra Author: N/A
Author: Nagin J Shah
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 1984
Total Pages: 194
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati & Philosophy
File Size: 10 MB

Page 112

સન્નિવેશહેવપરીક્ષા અગ્નિમાં સળગતાં મોટાં મોટાં વૃક્ષનાં થડિયાંના ઈન્ધનમાંથી પેદા થાય તે પુષ્કળ જથ્થામાં આકાશમાં ફેલા દેખાય છે. તેથી શું તે ધુમાડે હવે (પર્વત ઉપર) અગ્નિની અનુમિતિ નહિ જન્માવે ?
_166. अथ विशेषरहितं धूममात्रमग्निमात्रेण व्याप्तमवगतमिति ततस्तदनुमानम् इहापि सन्निवेशमात्र कर्नु मात्रेण व्याप्तमिति ततोऽपि तदनुमीयताम् । ननु सन्निवेशशब्दसाधारण्यमात्रमत्र, न वस्तुसामान्य किश्चिदस्ति । मिक्षो ! धूमोऽपि भवदर्शने किं वस्तुसामान्यमस्ति । मा भृद्वस्तुसामान्यम् , आकाशकालादिव्यावृत्तिरूपं तु संव्यवहारकारणमस्येव । हन्त! तर्हि प्रकृतेऽपि असन्निवेशव्यावृत्तिरूपं भवतु सामान्यमाकाशकालादिविलक्षणरूपत्वात् पृथिव्यादेः ।
166. બૌદ્ધ-વિશેષરહિત ધૂમમાત્ર (=ધૂમસામાન્ય) અગ્નિમાત્ર (=અગ્નિસામાન્ય) સાથે વ્યાપ્તિસંબંધ ધરાવતા જણાય છે, એટલે ધૂમમાત્ર (ધૂમસામાન્ય) ઉપરથી અગ્નિમાત્રનું (=અનિસામાન્યનું) અનુમાન થાય છે.
નૈવાવિક--અહીં પણ નિવેશસામાન્ય કર્તા સામાન્ય સાથે વ્યાપ્તિસંબંધ ધરાવે છે, એટલે સન્નિવેશસામાન્ય ઉપરથી કર્વ સામાન્યનું અનુમાન થાય છે.
બૌદ્ધ––અહીં (શરાવાદિસન્નિવેશ અને પર્વતાદિસનિવેશમાં) “સન્નિવેશ' શબ્દ જ સમાન છે, કોઈ વસ્તુ સામાન્ય નથી.
નાયિક--હે બૌદ્ધ તારા દર્શનમાં ધુમાડે (=ધૂમ7) પણ શું વસ્તુ સામાન્ય છે ? - બૌદ્ધ--ભલે તે વસ્તુસામાન્ય ન હોય પરંતુ આકાશ, કોલ, વગેરેની વ્યાવૃત્તિરૂ૫. વ્યવહારનું કારણ તે તે છે જ.
યાયિક--અરે ! તે તો પ્રસ્તુત બાબતમાં પણ અસન્નિવેશવ્યાવૃત્તિરૂપ સામાન્ય હે, કારણ કે પૃથ્વી વગેરે આકાશ, કાલ, વગેરેથી વિલક્ષણ રૂપ ધરાવે છે.
167. નતુ તત્ર ધુમો ધૂમ રૂાનુવૃત્તવિવાર સિતમોઢામવં સામાન્ય मभ्युपगतम् । इहापि सन्निवेशविकल्पानुवृत्तेः त्वत्कल्पितमपोहरूपमेव सामान्यमिष्यताम् । अपि च सकर्तृ कत्वाभिमतेष्वपि संस्थानेषु न सर्वात्मना तुल्यत्वं प्रत यते । न हि घटसंस्थानं चतुःशालसंस्थानं च सुसदृशमिति । संस्थान सामान्यं तु पर्वतादावपि विद्यते एवेति सर्वथा यादृगित्यवाचको ग्रन्थः ।
167. બૌદ્ધ- ત્યાં (ધુમવની બાબતમાં તે) ધૂમ” “ધૂમ” એવાં સમાન નિશ્ચયજ્ઞાનોના બળે કપિત અપહરૂપ સામાન્ય સ્વીકારવામાં આવ્યું છે. * તૈયાયિક-તેમ અહીં પણ “સન્નિવેશ “સન્નિવેશ” એવાં સમાન નિશ્ચયજ્ઞાનોના બળે અપહ૫ જ સામાન્ય માન. વળી, સકર્તક તરીકે સ્વીકૃત સન્નિવેશે પણ એકબીજા સાથે સર્વથા તુલ્ય હેતા નથી. ઘટસનિશ અને ચતુઃશાસનિશ એકબીજા સાથે