________________
આગમનું દિગ્દર્શન
[ પ્રકરણ અને પંચસંગ( દાર ૫, ગા. ૧૨૫)માં “ ભગવઈ અને અન્યત્ર ભગવતી વિયાહપણુત્તિ. વિશેષમાં આ અંગેની અભયદેવસૂરિકૃત વૃત્તિ(પત્ર ૨-૩)માં વિવાહ૫ણણુતિના દસ અર્થ અપાયા છે અને તેમ કરતી વેળા એના વ્યાખ્યાપ્રજ્ઞપ્તિ, વ્યાખ્યાપ્રજ્ઞાતિ, વિવાહપ્રજ્ઞપ્તિ, વિવાહપ્રજ્ઞાપ્તિ, વિબાધ પ્રાપ્તિ અને વિબાધપ્રાપ્તિ એમ સંસ્કૃત સમીકરણ અપાયાં છે. વ્યાખ્યા માટેનું પાઇય સમીકરણ “વિવાહ” છે પણ સમવાય(સુ ૩૬)માં નારીજાતિને બદલે નરજાતિને પ્રયોગ કરાય છે.'
વિભાગ–સમસ્ત અંગના ૪૧ વિભાગો છે. એ દરેક સયા (શતક) કહેવાય છે. એમાંનાં ઘણાંખરાંને “ઉદ્દેસ(ગ)ને નામે ઓળખાતા
પેટાવિભાગ છે. આ ઉદેસએ સુત્તમાં વિભક્ત છે. સમવાય(સુ. ૧૩૬)માં સૂચવાયું છે કે આ અંગે એક સુયફખંધરૂપ છે, એને સે કરતાં વધારે અજઝયણું છે. દસ હજાર ઉદ્દેશ છે, ૩૬,૦૦૦ વ્યાકરણ છે, અને ૮૪,૦૦૦ પદો છે. આજે ઉપલબ્ધ થતા આ પાંચમા અંગમાં દસ હજાર ઉદેસંગ કે ૩૬,૦૦૦ પ્રશ્નો નથી. વિશેષમાં સમવાય(સ. ૮૧)માં એ ઉલ્લેખ છે કે વિવાહપણુત્તિમાં ૮૧ “મહાજુમ્મસય” છે. મહાજુમ્મસય એટલે મહાયુગ્મશત. અહીં “શત” શબ્દથી “ અધ્યયન' સમજવાનું છે એમ અભયદેવસૂરિ પત્ર ૮૩માં કહે છે.
દરેક સયાના પ્રાયઃ પ્રારમ્ભમાં લગભગ દરેક ઉદ્દેસાનું સાર્થક નામ પદ્યમાં અપાયું છે. આવાં પધોને અભયદેવસૂરિએ આ અંગની વૃત્તિમાં સંગ્રહગાથા” તરીકે ઓળખાવેલાં છે.
પ્રશ્નો—આ અંગમાં આજે જે પ્રશ્નો જોવાય છે તેમાંના ઘણાખરા પ્રથમ ગણધર ઇન્દ્રભૂતિએ પૂછેલા છે. આમ એઓ મુખ્ય પ્રશ્નકાર છે, જયારે ગણું પ્રક્ષકાર તરીકે અગ્નિભૂતિ, વાયુભૂતિ, મણ્ડિતપુત્ર, માકાન્દીપુત્ર, રાહ, જયન્તી નામની શ્રાવિકા અને કેટલાક અજેને નિર્દેશ થઈ શકે તેમ છે. સ. ૧૮, ઉ. ૩(રુ. ૬૧૯)માં માન્દીપુત્રે પૂછેલા પ્રશ્નને
૧. જુઓ અભયદેવસૂરિકૃત વૃત્તિ (પત્ર. ૧૦૭ અ). ૨ વિશેષ માહિતી માટે જીએ HOLઈ (પૃ. ૧૨૭).
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
