________________
રૂપરેખા
૪
ભગવદ્ગીતા ( અ૦ ૧૯)માં સાત્ત્વિક, રાજસ અને તામસ એમ કર્મના ત્રણ ભેદ દર્શાવાયા છે.
'
અજૈન દશનામાં કર્મના પ્રકારો ચોગદર્શનમાં *ર્માશયના દૃષ્ટ—જન્મ વેદનીય ’ અને ‘ અષ્ટ-જન્મ વેદનીય ’ એવા બે ભેદ પડાયા છે. જે કર્મને જે ભવમાં સંચય કરાય તે જ ભવમાં જેનું ફળ ભેગવવાનું આવે તે પ્રથમ ભેદ છે અને જેનું ફળ ભવાંતરમાં——અન્ય જન્મમાં ભાગવાય તે ખીજો ભેદ છે. આ પ્રત્યેકના મુખે ઉભેદ છે: ( ૧ ) નિયત-વિપાક અને (૨ ) અનિયત–વિપાક.
6
ઔદ્ધ દનમાં કર્મના કુશળ, અકુશળ અને અભ્યાકૃત એમ ત્રણ ભેદો જેમ પડાયા છે તેમ આ જ અવાળાઆશયવાળા ખીજા પણ ત્રણ ભેટ્ઠા પડાયા છે. જેમકે (૧) સુખ-વેઢનીય, ( ૨ ) દુઃખ–વેદનીય અને ( ૩ ) ન—દુઃખસુખ–વેદનીય. પહેલી જાતનું કર્મ સુખના, ખીંજુ દુઃખના અને ત્રીજું નહિ સુખ કે નહિં દુઃખના અનુભવ કરાવે છે.
પ્રથમના ત્રણ ભેદોના બબ્બે ઉપભેદ છે: ( ૧ ) નિયત અને (૨) અનિયત. નિયતના વળી ત્રણ પ્રકાર છેઃ (૧) દૃષ્ટધર્મ –વેદનીય, ( ૨ ) ઉપપદ્મવેદનીય અને ( ૩ ) અપર પર્યાય–વેનીય. અનિયતના બે પ્રકાર છે : ( ૧ ) વિપાક-કાલ અને ( ૨ ) અનિયત વિપાક. હૃષ્ટ-ધર્મ વેદનીયના એ અવાંતર પ્રકાર છેઃ (૧) સહસા—વેદનીય અને ( ૨ ) અસહસા– વેદનીય. ખાકીનાના ચાર ભેદ છે :
૧. જુઓ અભિધ કારામાંના “ ક્રમ -નિર્દેશ.”
..
Jain Education International 2010_05 For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
