Page Text
________________
યોગદષ્ટિનાં અજવાળાં: ભાગ-૨
પ્રણિધાનનું બળ નહીં તે ક્રિયામાં બહુ માલ નહીં, તે ક્રિયા સમ્યમ્ બની ન શકે. તે તે ક્રિયાને અનુરૂપ તેનું પ્રણિધાન કરવાનું જ્ઞાનીનું વિધાન છે.
સંસારની પ્રવૃત્તિ કરવામાં પણ પ્રણિધાન જોઈશે, કે જ્યારે આના રાગાદિથી છુટું ? કર્મનો ઉદય છે, ત્યાં સુધી પ્રણિધાનની તાકાતથી તેનો રસ તોડવો જ રહ્યો. જો પ્રણિધાન સમ્યગુ નથી તો કર્મનો ઉદય વિપરીત માર્ગે લઈ જાય છે, કષાયો તરફ લઈ જાય છે. તેનાથી બચવાનું છે. આજે ધર્મ કરવા છતાં ધર્મ પામતા નથી. કારણ કે પ્રણિધાન વગરની ક્રિયા છે. સંસાર પણ પ્રણિધાન ઉપર ચાલે છે. વૈષયિક સુખોમાં સુખ બુદ્ધિ રૂપ પ્રણિધાન અસ્થિમજ્જા રૂપ છે. તે યાદ ન કરીએ તો પણ અત્યંત રૂઢ થયેલું છે. પ્રણિધાનના બળથી સંસાર ચાલે છે. તે નિચય છે. પ્રવૃત્તિના બળે જે સંસાર ચાલે છે તે વ્યવહાર સંસાર છે. પ્રણિધાનરૂપ નિશ્ચય, વ્યવહારને વેગ આપે છે. સંસારનું બળ તોડવા માટે સંસારની પ્રવૃત્તિ અને પરિણતિ બન્ને તોડવાના છે. ‘હું દેહ છું, સ્વજન-ધન-સંપત્તિકુટુંબ મારા છે, વિષયોમાં સુખ છે' આવું સાંસારિક પ્રણિધાન જીવતું છે. તેનાથી સંસાર જીવતો છે. આની સામે આ પ્રમાણે પ્રતિક્રિયા કરવાની છે – “હું આત્મા છું, હું શુદ્ધ ચૈતન્યમય છું, અનંત આનંદમય છું, પ્રદેશ પ્રદેશે આનંદમય છું, વિષયોમાં સુખ નથી જ, કષાયમાં દુઃખ જ છે. આવું પ્રણિધાન દૃઢ થાય, શ્રદ્ધા થાય તો ધન્ના અને શાલીભદ્રની જેમ સંસારમાંથી ભાગવાનું બની જાય. પણ સંસારમાં કેમ ચોંટેલા છો ? કારણકે પ્રણિધાન નથી. ઊંધું પ્રણિધાન છે. સંસારની પ્રવૃત્તિ કષાયને ઉદીપિત કરે છે. સંપત્તિપ'' એટલે શૈલેશી પદ.
સાધનામાં ખોટો આગ્રહ અસ્થાને છે મૈત્રી આદિ ભાવનામાં આગળ વધવું એ સાધના છે. ચાર ભાવના સાધના છે. અને વૈરાગ્ય એ પણ સાધના છે. વિતરાગભાવ એ સાધ્ય છે. પોતાનું બ્રહ્મસ્વરૂપ સાધ્ય છે. જગતમાં સાધન વિના કદી સાધ્યની પ્રાપ્તિ થઈ શકતી નથી. મૈત્રી આદિ ભાવો, વૈરાગ્યના ભાવો એ અંતરંગ સાધન છે. તપ-ત્યાગ-દાન-સંયમ વગેરે એ બહિરંગ સાધન છે. બહારના સાધનો દ્વારા અંતરંગ પરિણતિ ઊભી કરવાની છે. બહિરંગ સાધનો દ્વારા અંતર પરિણતિ કેળવાય નહીં તો કર્મ કેવી રીતે છૂટશે?
મતિજ્ઞાનનો ઉપયોગ જે અંતઃકરણ રૂપ છે. તેમાં મૈત્યાદિ ભાવોની જમાવટ કરવાની છે. શુભભાવ ખીલવવાના છે. ઉપાદાનકારણ = આત્માનો ઉપયોગ = અંતઃકરણ. પૂર્ણ આત્મા કેવળજ્ઞાન સ્વરૂપ છે. મતિજ્ઞાનના ઉપયોગ રૂપ આત્મા = part of a souી છે. મતિજ્ઞાન એ આત્માનો જ એક પાર્ટ છે. મતિજ્ઞાનમાં સુધારો કરો. મતિજ્ઞાન જ અંતે પૂર્ણ બનશે, કેવળજ્ઞાન બની જશે.
સાધન વિના સાધના થતી નથી, માટે સાધન અને સાધનાનો આગ્રહ જરૂરી છે. પણ સાધન અને સાધનાના ભેદોનો આગ્રહ ન રખાય... એ આગ્રહ અસ્થાને છે. ખોટો આગ્રહ આત્માના વિકાસને રૂંધે છે. સમ્યગુ આગ્રહ આત્માના વિકાસને આગળ વધારે છે. અમુક અવસ્થાથી જ મોક્ષ મળે એવો આગ્રહ ન રખાય. દિગંબર કે શ્વેતાંબર
Jain Education International 2010_05
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004612 |
| Book Title | Yogadraushtina Ajwala Part 2 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Muktidarshanvijay |
| Publisher | Vardhaman Seva Nidhi Mumbai |
| Publication Year | 2004 |
| Total Pages | 398 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati & Yoga |
| File Size | 21 MB |