________________
આટઆટલી જહેમત છતાં, માનવના ભાગ્યમાં નિર્ભય જીવન નહોતું; કારણ કે એક માનવ બીજા માનવને પોતાની સમાન કક્ષાનો સ્વીકારતો નહીં. સંઘશક્તિનું એને ભાન નહોતું. આ વનમાનવીને જો કોઈ અન્ય માનવીની ગુફા મળી જતી, તો એ ગુફામાં પેસી જઈ એ નાનાં બાળને વધેરી લોહી પીતો ને સુકોમળ માંસની ઉજાણી કરતો. મોટા માણસને મારી ઘસડી જઈને એ પોતાના કૂબામાં ભક્ષ તરીકે સંઘરી રાખતો, ને દિવસો સુધી પડ્યો પડ્યો ઉજાણી કરતો.
આ સંસારમાં કુળકરોએ માનવજાતને સંસ્કારી બનાવી છે, એ વાતની કોઈને લવલેશ કલ્પના નહોતી.
યુગલિકોના આરાધ્યદેવ કુમાર વૃષભધ્વજના હાથીએ જ્યારે આ ધરતી ૫૨ પગ મૂક્યા, ત્યારે ભયંકર કોલાહલ મચી ગયો. લોહીતરસી ગર્જનાઓ, ખૂની હુમલાઓ, ભયંકર ભૂંકપોએ ચારે દિશાઓમાંથી આક્રમણ શરૂ કર્યું, પણ કુમારની અવિજેય કૂચને કોઈ ખાળી ન શક્યું.
કુમારે વનેવન વીંધીને માનવેમાનવને વીણી વીણીને એકત્ર કરવા માંડ્યાં. પશુના જેવી મનોદશાવાળા માણસો પ્રારંભમાં તો આવડા સમુદાયને નીરખી ગાંડા થઈ જતા. કોઈ ઝનૂને ચઢી જાન પર આવી જતા. કેટલાક તો તેઓ સપડાઈ ગયા છે ને હમણાં તેઓને મારી ખાશે, એ બીકે નાસી છૂટવાનો લાગ શોધ્યા કરતા. સમજવા માટેની કોઈ શક્તિ કે સાધન એમની પાસે નહોતાં. ભાવ કે ભાષાથી તેઓ અજાણ હતા.
ઉદારચિત્ત કુમારે એમને ધીરે ધીરે કેળવવા માંડ્યા. પહેલાં પોતાનાથી દૂર રાખી, નિર્ભય રીતે ખોરાક આપ્યા કર્યો. સંતાપ ને ભયની જિંદગી જીવનારને આ જીવન એકદમ ભાવી ગયું.
ઊંઘ્યા પછી, આંખ બંધ કર્યા પછી, એ આંખ ખોલશે ત્યારે આ લોકમાં પ્રભાત ઊઘડશે કે પરલોકમાં, તેનો જેમને વિશ્વાસ નહોતો, તેઓને નિરાંતની નિદ્રા મળી. પ્રકૃતિએ માનવમનમાં ભરેલ મીઠામાં મીઠો કામરસનો સ્વાદ નિર્ભય રીતે તેઓએ હમણાં જ માણ્યો. તેઓએ આશ્ચર્ય સાથે એ જાણ્યું–જોયું કે પડખેનો માનવ એને ખાઈ જવા ઇચ્છતો નથી, બલ્કે પડોશી થવા ઇચ્છે છે એટલે એ થોડો હળતોમળતો થયો. ટૂંક સમયમાં એણે જ જંગલોમાંથી અન્યને આમંત્રવા માંડ્યા.
“માનવમાત્ર સમાન !” કુમાર વૃષભધ્વજનો આ સંદેશ ધીરે ધીરે બધે
પ્રગતિ ને પ્રત્યાઘાતો * ૭૧
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org