Bhagavana Rushabhdeva

SR No.: 004519
Original Sutra Author: N/A
Author: Jaybhikkhu
Publisher: Jaybhikkhu Sahitya Trust
Publication Year: 2008
Total Pages: 330
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati & History
File Size: 14 MB

Page 276

“રાજા વિષયોનો વિજેતા બનવો જોઈએ. જે રાજા વિષયોથી જિતાયજે અંતરંગ શત્રુઓથી જીતી શકાય – એને બહિરંગ શત્રુ તો તરત હરાવી શકે છે. ન્યાયના સિંહાસને ચઢનારે સદા મનની ખોજ કર્યા કરવી. રાજા પણ ભૂલે છે – ને ભૂલે ત્યારે ભીંત ભૂલે છે.
પ્રજાપાલક રાજાનું સદ્ભાગ્ય જેટલું મોટું તેટલું દુર્ભાગ્ય પણ મોટું હોય છે. હાથીના આહાર-વિહાર બંને મોટા હોય છે. મારી વાત જુદી હતી, ફૂલ પર આવી પતંગિયાં બેસી જાય – એમ મારે બન્યું છે. લોકવ્યવસ્થા માટે સંધિ, વિગ્રહ, યાન (ચડાઈ); આસન (શાંતિ), વૈત (ભેદ) તથા આશ્રયના વિષયમાં – રોગી પુત્રની માતાની જેમ પ્રેમ ને દ્વેષ ધરજે. કટુતા વાપરજે, પણ ઔષધની. જોર વાપરજે, પણ વૈદ્યનું. શિક્ષા કરજે પણ પિતાની જેમ.
“રાજાએ વિજય મેળવવા માટે પણ બને ત્યાં સુધી યુદ્ધનો આશ્રય ન લેવો. શાંતિપ્રિય ને ન્યાયી લક્ષણવાળા રાજા હશે, ત્યાં સુધી રાજાપ્રજા વચ્ચે દારુણ સંગ્રામો નહીં થાય. રાજાએ રાજ ચલાવવું પણ અમલ કરવો નહીં. રાજા સત્યપ્રતિજ્ઞ ને દઢપ્રતિજ્ઞ હોવો ઘટે. પ્રતિજ્ઞા-દુર્બળ રાજાનું રાજ નષ્ટ થાય છે – તેમ અસત્યસંઘ રાજા પણ નાશ પામે છે.
“રાજા રાજરૂપી વૃક્ષનું મૂળ મંત્રીઓ સ્કંધ, સેનાધિપતિ શાખા, સેના પલ્લવ, પ્રજા કુસુમ ને દેશનો અભ્યદય એ ફળ છે. ને એ રીતે આખો દેશ બીજરૂપ છે. રાજ્યનો હેતુ ફળીભૂત ન થાય તો કાણા થયેલા વહાણની જેમ રાજાને પ્રજાએ છોડી દેવો ઘટે.
“કાળનું કારણ રાજા છે. રાજા કદી વર્તમાન અભિરુચિનો આસક્ત ન હોવો ઘટે, એ સત્ય, ન્યાય, સૌંદર્ય, મુક્તિ, મન ને આત્માનો આરાધક હોવો જોઈએ. સુખની તૃષ્ણા આત્માનાં અમી શોષી લે છે. નબળા આવેશો સદાશોને હણી નાખે છે.
આકાશમાં મેઘધનુષ્ય તોરણ બાંધે છે, એમ તમારી સુઇચ્છાઓનાં તોરણ ગગનસ્પર્શ કરજો, અને કઠિન પહાડો જેમ અમીનાં ઝરણાં વહાવે છે; એમ તમારા વર્તમાન યોગક્ષેમને વહજો. સદા સત્યઝરણનું મૂળ શોધવા યત્ન કરજો !
રાજા એ વાંસળી છે. એમાંથી જોઈએ તેવા સૂરો છૂટે છે; પણ એના સૂરો હંમેશાં સંવાદી હોવા જોઈએ. એણે સહુ સાથે મળીને એકસૂરે જગતમાં કલ્યાણક્ષેમની મધુર બંસીના નિનાદ છેડવાના છે.”
રાજાનો ધર્મ ૨૫૭