________________
વ્યવહાર ચાલે ? આજે સરયૂનાં કુળો સુયોધના વીરત્વને લીધે વિકસતાં હતાં, કે પિતાજીની ઉદારતાને લીધે એ મોટો કોયડો હતો. ભરતે એ કોયડાનો ભવિષ્ય માટેનો ઉકેલ એક રીતે વિચારી રાખ્યો હતો, અને તે પોતાનું વીરત્વ કેળવીને,
અને એ વીરત્વને અનુરૂપ તૈયા૨ીઓ એણે કરવા માંડી હતી : જ્યાં મળ્યા ત્યાંથી પરાક્રમી પુરુષોને એકઠા કરી કેળવવા માંડ્યા હતા. જંગલી વાનરો જેવા આ બળિયા વીરો ભરત જેવા નિષ્ણાતના હાથ નીચે જોતજોતામાં કુશળ યોદ્ધા બની ગયા. કેટલાક હાથી ૫૨ ચઢવામાં કુશળ બન્યા, એમને હાથી આપ્યા. કેટલાકને અશ્વ પર બેસીને પ્રવાસ કરતાં ને લડતાં આવડ્યું. તેઓને અશ્વ આપ્યા. કેટલાકને હાથી પણ ન ફાવ્યા ને અશ્વ પણ ન ફાવ્યા, તેઓને રથ આપ્યા. છેલ્લે છેલ્લે જેઓ દોડવામાં કુશળ હતા, એમને પાતિ
બનાવ્યા.
આમ ચતુરંગી સેના તૈયાર થઈ. રાજકુમાર ભરતની એક વીરહાકે પૃથ્વીના પટ પર ઘૂમી વળવા એ સેના સજ્જ રહેવા લાગી. ભરતે એક વાર સુયોધના પુત્ર સુષેણના નેતૃત્વ નીચે વન-જંગલોમાં એને વિજય કરવા મોકલી, તો સુયોધ જીવનભરમાં જેટલા વિજયો નહોતો સાધી લાવ્યો, તેટલા સુષેણ એક પ્રસ્થાનમાં સાધી લાવ્યો.
આ સૈન્યને માટે યોગ્ય ગૃહોનું નિર્માણ થયું. પ્રાણીઓ માટે અશ્વશાળા, ગજશાળા ને ૨થશાળા સ્થાપવામાં આવી. આટલામાત્રથી અયોધ્યા નગરીનો અત્યંત વિસ્તાર થઈ ગયો. એ નગરીને વ્યવસ્થિત રીતે કામ કરવાની સૂચના આપવા માટે યઢંકા' ને ભટભેરી'ની યોજના કરી.
અયોધ્યા અત્યાર સુધી કોટ વગરની હતી. એને શત્રુનો ભય નહોતો, પણ સેનાપતિ સુષેણના ઝડપી વિજ્યોમાં સત્યાનાશને વરેલા કેટલાક દરિદ્રીઓ અવાર-નવાર અયોધ્યામાં આવી ચીજ-વસ્તુ ઉઠાવી જતા; જાનમાલની નુકસાની પણ કરતા. એનાથી બચવા કોટની રચના કરી; એનું નામ ‘ક્ષિતિસાર’ આપ્યું.
નામકરણ-વિધિમાં દેવી સુમંગલા કુશળ હતાં. એમણે કોટના મુખ્ય પ્રવેશદ્વારને ‘સર્વતોભદ્ર’ નામ આપ્યું.
ભરતના અશ્વનું નામ ‘પવનંજય’ રાખ્યું. એના હાથીનું નામ ‘વિજય’ રાખ્યું.
૨૧૦ * ભગવાન ઋષભદેવ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org