Page Text
________________
૧૦૦
(૧) અવય (sensation) :
અવગ્રહ(સ વેદન)ના અ છે પ્રથમ જ્ઞાન. સામાન્યતઃ રૂપ, તે અવગ્રહ છે, ઇન્દ્રિય અને પદાર્થ વચ્ચે સ ંબધ થતા જ તેના છે. નાતાને તેનું જ્ઞાન-તેના વિશિષ્ટ ગુણનું જ્ઞાન થતું પ્રમાણ કહી શકાય નહીં. અવગ્રહ નામ વગેરેનું વિશિષ્ટ કપનારહિત સામાન્ય માત્રનું જ્ઞાન માત્ર છે. આ જ્ઞાનના પ્રથમ તબક્કો છે. આમાં પદાર્થનું સામાન્ય સ્વરૂપ ગ્રહણ થાય છે. આ કંઈક છે' એટલા જ ખ્યાલ અહીં મળે છે. દા. ત., આપણે કાઈ ર્વાન સાંભળીએ ત્યારે તે ધ્વનિ શેને છે તેનું જ્ઞાન પ્રારંભમાં થતુ નથી. આ અવસ્થા અવગ્રહ છે. તેમાં કેવળ વિષય-ગ્રહગુ થાય છે. ઇન્દ્રિય અને પદાર્થ વચ્ચેના સામાન્ય સખ્ધ-સત્તાજ્ઞાન દર્શન' છે. અને દર્શન બાદ ઉત્પન્ન થતુ સામાન્ય જ્ઞાન અવગ્રહ છે. અહીં માત્ર સત્તા-અસ્તિત્વ-નું નહીં પરંતુ પદાર્થનું પ્રારંભિક જ્ઞાન થાય છે.
જૈનદર્શન
(૨) ઈહ (Speculation) :
ઈહા પ્રત્યક્ષીકૃત સામગ્રીની વિશિષ્ટ વિગતોના જ્ઞાન માટેના જિજ્ઞાસાયુક્ત પ્રયાસ છે. ખીન્ત શબ્દોમાં, અવગૃહીતાર્થીને વિશિષ્ટ સ્વરૂપે જાણવાના પ્રયાસની ઈચ્છા ઈલા છે. વસ્તુનિષ્ઠ સામગ્રી (દા. ત. ધ્વનિ)ના સ ંવેદન(અવગ્રહ)ને લીધે શંકા ઉદ્ભવે છે કે તે નિશ ંખમાંથી કે શ્ગમાંથી નિષ્પન્ન થયેલ છે. મન, નિયના સ્વરૂપમાંના સુમેળ-કુમેળના વિશિષ્ટ મુદ્દા વિચારવા પ્રેરાય છે. અવગ્રહમાં ક્યાંકથી સાંભળેલ ધ્વનિ કાના છે ? કાણુ ખાલે છે ? સ્ત્રી કે પુરુષ ? ત્યારબાદ સ્વરની તુલના થાય છે. સ્વર મધુર આકર્ષક હોય તા તે કાઈ સ્ત્રીને છે. પુરુષના સ્વર કઢેર અને રૂક્ષ હોય છે. આ સ્વર પુરુષના હોઈ શકે નહીં. ઈામાં જ્ઞાન આ કક્ષાપર્યંત પહોંચે છે. કાઈ દશ્ય આકૃતિના ચક્ષુ દ્વારા, કાઈ શબ્દના કર્ણ દ્વારા, ાઈ સ્પર્શીને ત્વચા દ્વારા (અવગ્રહરૂપે) પ્રતિમાસ થયા બાદ વિશેષ ચિહ્નો તૈયાબાદ, ‘આ વૃક્ષ હોવુ તેઈએ માણસ નહી’ ‘આ ધ્વનિ શ ંખના હોવા જોઈએ, જીંગના નહી’-આ પ્રકારની નિર્ણયાભિમુખ વિચારણા હા' છે.
Jain Education International
સ્પ વગેરેના પ્રતિભાસ અસ્તિત્વને પરિચય થાય નથી અને તેથી તેને
ઈહા અને સશય (શકા) વચ્ચેને ભેદ સ્પષ્ટ કરવા આવશ્યક છે. શંકા -સોંશય ઈવા (ચિંતન)નું પુરાગામી સ્વરૂપ છે, જ્યારે ચિંતન સંશયથી પર છેઆગળ છે. ઈહા થતાં સશયની સમાપ્ત થાય છે. સંશયમાં વિરાટ પદાર્થની અનિશ્ચિતતા છે, જ્યારે ઇંડામાં અમુક પ્રકારની નિશ્ચિતતા છે. સંશય-શકા-માં એ પલ્લાં સરખાં છે. તેમાં નનના કાઈ એક બાજુ ઝુકાવ નથી. પુરુષ કે સ્ત્રીના
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004504 |
| Book Title | Jain Darshan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Zaverilal V Kothari |
| Publisher | University Granth Nirman Board |
| Publication Year | 1984 |
| Total Pages | 202 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati, Philosophy, & Religion |
| File Size | 9 MB |