________________ 182 સંસ્કૃત બીજી ચોપડી ડ. સમવિભક્તિ તપુરુષ એટલે કમધારય નીચેની સ્થિતિમાં થાય છે. (અ) ઉપમાનવાચક નામ સમાન ધર્મદર્શક શબ્દ સાથે સમાસમાં આવે છે. જેમકે ઘન ફુવ થામ:=ઘરથામ:, (બ) ઉપમેય-ઉપમાન;જેમકે દયાઘ,વરદ્ર,વામઢ,va ઇસાથે સમાસમાં આવે છે. જેમકે પુરુષ વ્યગ્ર દુa= gધ્યાન્ન: મુવ ચદ્રરૂવ= मुखचन्द्रः,नेत्रं कमलमिव नेत्रकमलम्, पादः पद्ममिव-पादपद्मम्, અથવા કુવમેવ દ્ર:=મુવરદ્ર, નેત્રથમઢમ્ એમ પણ છૂટા પાડી શકાય. (ક) ઘણી જગાએ વિશેષણ વિશેષ્ય સાથે આવે. જેમકે ની तदुत्पलं च नीलोत्पलम्, गम्भीरश्चासौ नादश्व-गम्भीरनादः. (ડ) રૂપાખ્યાન થાય એવાં કૃદંત તેમાં પહેલું કૃદંત આગળનું કાર્ય બતાવતું હોય અને બીજું કૃદંત પછીનું કાર્ય બતાવતું હોય. म आदौ स्नातः पश्चादनुलिप्तः. 4. અને મનને કોઈ નામ સાથે જે સમાસ નકાર બતાવે છે તો તંત્ર તપુરુષ છે. ગ્રાહ્મપદ=બ્રાહ્મ: ન = નગ્ધ: | 5. કધારયને પહેલે અવયવ સંખ્યાદર્શક હેય તે તે સંસ્કૃતમાં કિગુનામથી ઓળખાય છે. દિનુ સમૂહસૂચક છે. જેમકે ગયા અવનાનાં તમાર:=fમુવન. સંખ્યાદશક અવયવ પહેલો હોય એવો કમધારય હિંગુ જ હાય. 6. નીચેના શબ્દો અન્ય સ્વર કે પૂર્વ સ્વર સાથે અન્ય વ્યંજનને લોપ કરી નીચેની સ્થિતિમાં 4 ઉમેરે છે. (અ) uથન કોઈ પણ સમાસને છેડે; જેમકે, ર થ:. (બ) કવિ અને રાજન તપુરુષ સમાસને છેડે; જેમકે, મદ્રાસ, sur Rવ. (ક) રાત્રિ તપુરુષ સમાસને છેડે, જ્યારે તેની પૂર્વ સંખ્યાવાચક શબ્દ હોય અથવા અવ્યય કે વિભાગદર્શક શબ્દ હોય; જેમક
