Sushrut Samhita

SR No.: 004403
Original Sutra Author: N/A
Author: Sushrut Maharshi, Narayanram Acharya
Publisher: Chaukhambha Orientaliya
Total Pages: 922
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 31 MB

Page 869

772 निबन्धसंग्रहाख्यव्याख्यासंवलिता [उत्तरतन्त्रं - अन्यदपि खरमेदचिकित्सितमतिदेशेनाह-य इत्यादि / खरोपघाते मेदोजे कफवद्विधिरिष्यते // श्वासकासप्रतिषेधे सामान्येनादौ यः श्वासकासविधिरुद्दिष्टस्तं | __ मेदोजखरभेदे कफजचिकित्सामतिदिशन्नाह-खरोपघात विधि समस्तमपि यथादोषं कर्तुं यतेतेति पिण्डार्थः // इत्यादि कफवत् कफजखरमेदवत् ॥वैशेषिकं च विधिमूर्ध्वमतो वदामि सर्वजे क्षयजे चापि प्रत्याख्यायाचरेत् क्रियाम्॥१६॥ तं वै स्वरातुरहितं निखिलं निबोध // 9 // ___ सानिपातिकक्षयजयोरसाध्ययोरपि चिकित्सा कर्तव्येत्याहवैशेषिकमित्यादि / अत इति सामान्यचिकित्सानन्तरम् / तं | सर्वज इत्यादि / प्रत्याख्याय असाध्यत्वेन निराकृत्य / आच. वै खरातुरहितमिति खरभेदातुरहितम् / निबोध जानीहि // 9 // रेत् कुर्यात् / क्रियामिति सान्निपातिके सर्वेषां वातादिवरमेखरोपघातेऽनिलजे भुक्तोपरि घृतं पिबेत् // दानां सर्वमेव चिकित्सितं कार्य, क्षयजे तु क्षयोक्तमितिकेचिकासमर्दकवार्ताकमार्कवस्वरसे शृतम् // 10 // दुभयोरपि सामान्यचिकित्सितं कुर्यादित्याहुः // 16 // पीतं घृतं हन्त्य निलं सिद्धमार्तगले रसे // शर्करामधुमिश्राणि शतानि मधुरैः सह // तमेव वैशेषिकविधिमाह-खरोपघात इत्यादि / भुक्तो- पिबेत पयांसि यस्योच्चैर्वदतोऽभिहतः स्वरः॥१७॥ परि भोजनोपरि / मार्कवो भृङ्गराजः, शृतं पक्कम् / अनिलं वातजखरमेदम् , उपचारात् / आर्तगलः ककुभः॥१०॥ इति सुश्रुतसंहितायामुत्तरतन्त्रान्तर्गते काय चिकित्सातन्त्रे छर्दिप्रतिषेधो नाम (पञ्चयवक्षाराजमोदाभ्यां चित्रकामलकेषु वा // 11 // दशोऽध्यायः, आदितः) त्रिपञ्चाशत्तदेवदार्वग्निकाभ्यां वा सिद्धमाजं समाक्षिकम् // मोऽध्यायः॥५३॥ ___ अपरमपि वातजे घृतत्रयमाह-यवक्षाराजमोदाभ्यामि. त्यादि / अग्निको अजमोदा / आज 'घृतं' इति शेषः / समा अत्युच्चभाषणोत्थस्वरमेदस्य वातात्मकत्वेऽपि निमित्तमेदक्षिक समधु / अत्रापि पीतमिति योज्यम् // 11 // - माश्रित्य विशिष्टां चिकित्सामाह-शर्करेत्यादि / मधुरैः काकोसुखोदकानुपानो वा ससर्पिको गुडौदनः॥१२॥ ल्यादिभिः शृतानि पयांसि शर्करामधुमिश्राणि पिबेदिति पिण्डार्थः / पयांसीत्यत्र बहुवचनं गोमहिष्यजानां क्षीरपरिवातिके प्रथ्ययोगमाह-सुखोदकानुपान इत्यादि / सुखो ग्रहाय // 17 // दकम् ईषदुष्णोदकम् / केचिदमुं योगं पैत्तिके मन्यन्ते; तन्न, समानतन्त्रेषु यातिकखरभेद एव प्रयुक्तखात् // 12 // इति श्रीडल्ह(ह)णविरचितायां निबन्धसंग्रहाख्यायां सुश्रुत व्याख्यायामुत्तरतन्त्रान्तर्गते कायचिकित्सातन्त्रे खरमेदक्षीरानुपानं पित्ते तु पिबेत् सर्पिरतन्द्रितः॥ प्रतिषेधो नाम त्रिपञ्चाशत्तमोऽध्यायः // 53 // - पैत्तिकखरमेदचिकित्सामाह-क्षीरानुपानमित्यादि / अतन्द्रितः अनलसः ॥अश्नीयाश्च ससर्पिष्कं यष्टीमधुकपायसम् // 13 // चतुःपञ्चाशत्तमोऽध्यायः। पैत्तिके पथ्ययोगमाह-अश्नीयादित्यादि / यष्टीमधुक अथातः कृमिरोगप्रतिषेधमध्यायं व्याख्यापायसमिति यष्टीमधुकसाधितक्षीरसिद्धास्तण्डुलान् ; अथवा | स्यामः॥१॥ यष्टीमधुकान्वितं पायसं यष्टीमधुकपायसम् // 13 // यथोवाच भगवान् धन्वन्तरिः॥२॥ लिह्यान्मधुरकाणां वा चूर्ण मधुघृताप्लुतम् // अजीर्णाध्यशनासात्म्यविरुद्धमलिनाशनैः॥ शतावरीचूर्णयोगं वलाचूर्णमथापि वा // 14 // अव्यायामदिवास्वप्नगुर्वतिस्निग्धशीतलैः॥३॥ माषपिष्टान्नविदलबिसशालूकसेरुकैः॥ लिह्यादित्यादि / मधुरकाणां काकोलीप्रभृतीनाम् / शतावरी- पर्णशाकसुराशक्तदधिक्षीरगुडेक्षुभिः॥४॥ चूर्णयोगमिति शतावरीचूर्णस्य योगः संयोगो यत्र तत्तथा, पललानूपपिशितपिण्याकपृथुकादिभिः॥ अत्रापि मधुघृताप्लुतं लिह्यादिति संबन्धनीयम् // 14 // स्वाद्वम्लद्रवपानैश्च श्लेष्मा पित्तं च कुप्यति // 5 // पिवेत् कटूनि मूत्रेण कफजे स्वरसंक्षये // कृमीन बहुविधाकारान् करोति विविधाश्रयान् // लिह्याद्वा मधुतैलाभ्यां भुक्त्वा खादेत् कटूनि वा॥ आमपक्वाशये तेषां कफविड्जन्मनां पुनः कफजस्वरभेदचिकित्सामाह-पिबेदित्यादि / कटूनि त्रिक | धमन्यां रक्तजानां च प्रसवः प्रायशः स्मृतः॥६॥ टुकादीनि / मूत्रेण गोमूत्रेण प्राधान्यात् / खरसंक्षये स्वरभेदे / / केषांचित कुमीणां सामान्यं हेतुमाह-अजीर्णत्यादि / अजीलिह्याद्वा मधुतैलाभ्यामित्यादि मधुतैलाभ्यां वा कटूनि त्रिकटु- र्णम् आमविदग्धादिभेदभिन्नं, अध्यशनम् अजीर्णभोजनं असात्म्य कप्रभृतीनि लिह्यात् , भुक्ला वा तानि खादेत् // 15 // यत् सेवितं सुखार्थ न संपद्यते, विरुद्धं हिताहितीयोक्तं, मलिचं