Sushrut Samhita

SR No.: 004403
Original Sutra Author: N/A
Author: Sushrut Maharshi, Narayanram Acharya
Publisher: Chaukhambha Orientaliya
Total Pages: 922
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 31 MB

Page 576

अध्यायः 20] सुश्रुतसंहिता। 479 wwwimara t e परिषेचितम् // शस्त्रेण तु यथायोगमुत्कृत्य स्त्रावयेवणम् / शिला पादावित्यादि / शिला मनःशिला / प्रतिसारणं घर्षणम् तेजोवती चैव रोचना च रसाजनम् // कल्कैरेतैश्च संपिष्टैः // २१-२२॥शोधयित्वा व्रणं ततः / हरिद्रागुरुकालीयकल्कैश्च सरसाञ्जनैः॥ उत्कृत्य दग्ध्वा नेहेन जयेत् कदरसंशकम् // 23 // सिद्धेन तिलतैलेन तत्र कुर्वीत रोपणम्"-इति क्वचित् पाठः। उत्कत्येत्यादि / कदरं तु शस्त्रेणोत्कृत्य अग्नितप्तेन तैलेनैव एष विधिः चिप्पक्रमः // 9-11 // दहेत्, सूक्ष्ममार्गानुसारित्वात्तैलस्य; अन्ये तु वह्निसंतप्ताः सर्वेऽपि विदारिकां समभ्यज्य स्विन्नां विम्लाप्य लेपयेत् // स्नेहाः सूक्ष्ममार्गानुसारिणो भवन्ति, अतः सर्वेऽपि स्नेहा नगवृत्तिकवर्षाभूबिल्वमूलैः सुपेषितैः // 12 // ग्राह्याः॥ 23 // घणभावगतायां वा कृत्वा संशोधनक्रियाम् // इन्द्रलुप्ते सिरां मूर्ध्नि स्निग्धखिन्नस्य मोक्षयेत् // रोपणार्थ हितं तैलं कषायमधुरैः शृतम् // 13 // कल्कैः समरिचैर्दिह्याच्छिलाकासीसतुत्थकैः॥२४॥ प्रच्छानैर्वा जलौकोभिः स्राव्याऽपक्का विदारिका // कुटन्नाटदारुकल्कैलेपनं वा प्रशस्यते // अजकणेः सपालाशमूलकल्कः प्रलेपयेत् // 14 // प्रच्छयित्वाऽवगाढं वा गुञ्जाकल्कैर्मुहुर्मुहुः // 25 // पक्कां विदार्य शस्त्रेण पटोलपिचुमर्दयोः॥ लेपयेदुपशान्त्यर्थ कुर्याद्वाऽपि रसायनम् // कल्केन तिलयुक्तेन सर्पिमिश्रेण लेपयेत् // 15 // | मालतीकरवीराग्निनक्तमालविपाचितम् // 26 // बना व क्षीरवृक्षस्य कषायैः खदिरस्य च // | तैलमभ्यञ्जने शस्तमिन्द्रलुप्तापहं परम् / वणं प्रक्षालयेच्छुद्धां ततस्तां रोपयेत् पुनः॥ 16 // इन्द्रलप्त इत्यादि / कुटनटेत्यादि कुटनटः तगरः। रसाविदारिकामित्यादि / विम्लाप्येति अङ्गुष्ठादिभिः / नगवृत्तिकः | यनविधानोपदेशं कुर्वन्नेतज्ज्ञापयति-दुःसाध्योऽयं व्याधिर्न जिङ्गिनी गुडमजनिकेति लोके, वृश्चिकालीत्यन्ये।व्रणभावेत्यादि। शक्यते रसायनमन्तरेणापनेतुं; रसायनमष्टादश दिव्योषधयः कषायैः न्यग्रोधादिपठितः, मधुरैः काकोल्यादिभिः / अज- सोमश्चौषधराजा / मालतीत्यादि स्नेहपाककल्पपरिभाषया कर्णः सर्जः पालाशः शटी। पक्वामित्यादि / पिचुमर्दो निम्बः। जात्यादिकल्कसिद्धेन कटुतैलेन गोमूत्रचतुगुणेन शिरोऽक्षीरवृक्षा वटोदुम्बरप्लक्षपिप्पलगर्दभाण्डाः // 12-16 // भ्यध्यात् // २४-२६॥मेदोऽर्बुद विधानेन साधयेच्छर्कराव॒दम् // | अरूंषिकां हृते रक्ते सेचयेनिम्बवारिणा // 27 // कच्छू विचर्चिकां पामां कुष्ठवत् समुपाचरेत्॥१७॥ | दिद्यात् सैन्धवयुक्तेन वाजिविष्ठारसेन तु // लेपश्च शस्यते सिक्थशताह्वागौरसर्षपैः // | हरितालनिशानिम्बकल्कैर्वा सपटोलजैः // 28 // वचादासर्षपर्वा तैलं वा नक्तमालजम // 18 // रण्डमार्कवैर्वा प्रलेपयेत् // सारतैलमथाभ्यने कुर्वीत कटुकैः शृतम् // | इन्द्रलुप्तापहं तैलमभ्यङ्गे च प्रशस्यते // . मेदोऽर्बुदेत्यादि / नक्तमालजतैलेनापक्वेनैव, 'कटुकौषधसिद्धेन' अरूंषिकामित्यादि / अरूंषिकां तु पुनर्जलोकोभिः रकमवइत्यन्ये / सारतैलेन शिंशपागुरुसरलदेवदावादितैलेन / कटुको सिच्य निम्बक्काथेन परितः सिक्वा, अश्वपुरीषरसेन बहुसैन्धषधानि पिप्पल्यादीनि / 'सारतैलमथाभ्यते' इत्यत्र 'सारलं वचूर्णेन लेपयेत् / मार्कवो भृाराजः / हरितालादिभिवों मधु. तेलमभ्यङ्गे' इति केचित् पठन्ति तत्र सरलसारस्नेहः सामान्य- कादिभिवा लेपयेत् / इन्द्रलप्तक्तिस्य जात्यादितलस्याभ्याकरणबेहपरिभाषया पक्तव्यः // 17 // 18 // | मरूंषिकायाः शोधनरोपणम् // 27 // २८॥पाददार्यो सिरां विद्या स्वेदाभ्यङ्गौ प्रयोजयेत् // 19 // सिरां दारुणके विवा स्निग्धखिन्नस्य मूर्धनि // 29 // मधूच्छिष्टवसामन्जस चूर्णघृतैः कृतः॥ | अवपीडं शिरोबस्तिमभ्यङ्गं च प्रयोजयेत् // यवाहगैरिकोन्मित्रैः पादलेपः प्रशस्यते // 20 // | क्षालने कोद्रवतृणक्षारतोयं प्रशस्यते // 30 // पादेत्यादि / पूर्वमादी नेहस्वेदी कृत्वा पश्चात सिरा विध्येता सिरामित्यादि / अवपीज्य नस्से दीयत इत्यवपीडः यवाह्वो यवक्षारः // 19 // 20 // | // 29 // 30 // पादौ सिक्त्वाऽऽरनालेन लेपनं खलसे हितम॥ | उपरिष्टात् प्रवक्ष्यामि विधि पलितनाशनम् // कल्कीकृतैर्निम्बतिलकासीसालैः ससैन्धवैः॥२१॥ पलितचिकित्सितमाह-उपरिष्टादित्यादि / उपरिष्टान्मिश्र. लाक्षारसोऽभया वाऽपि कार्य स्याद्रक्तमोक्षणम्॥ | कोके चिकित्सिते ॥सिद्धं रसे कण्टकार्यास्तैलं वा सार्षपं हितम् // 22 // मसूरिकायां कुष्ठनलेपनादिक्रिया हिता // 31 // कासीसरोचनशिलाचूर्णैर्वा प्रतिसारणम् // पित्तश्लेष्मविसर्पोक्ता क्रिया या संप्रशस्यते // १'कस्कैरेतेरम्लपि' इति पा०।२'संशोधनी क्रियाम् इति पाग १'उदत्य इति पा