Madhyam vrutti vachuribhyamlankrut Siddhahemshabdanushasan Part 02

SR No.: 004402
Original Sutra Author: N/A
Author: Rajshekharvijay
Publisher: Shrutgyan Amidhara Gyanmandir
Total Pages: 646
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 17 MB

Page 84

24 ] श्रीसिद्धहेमशब्दानुशासने [अ०३ पा० ३.सू० 101-106 त्मनेपदविधिः / "ईगितः" (3 // 3 // 95) इत्यनेन फल- | परस्मैपदं स्यात् / प्रतिक्षिपति, अभिक्षिपति / ईदिवकतर्यात्मनेपदविधिः / इतोऽन्ये धातवो निरनुबन्धा स्वात्फलवति प्राप्तस्यात्मनेपदस्यापवादोऽयम् / एवम्वादयोऽनुबन्धशेषा इत्युच्यन्ते / भवति, अत्ति, दीव्यति, मुत्तरसूत्रद्वयमपि // 102 // गोपायति, पणायति, पुत्रीयति, पुत्रकाम्यति, अश्वति इमेऽनुबन्धशेषस्योदाहरणानि / अथोपसर्गशेषोदाहरणानि, अवचूरि:-"प्रत्यभ्यते: क्षिपः, अत्र सूत्रे बटुप्रति "निविश:' ( 3 / 3 / 24 / इत्यनेन ) निपूर्वविश आत्म- क्षिपते भिक्षाम् इत्यत्र क्षिपधातु प्रतिना सह संबद्धो नहि / नेपदविधिः, इतोऽन्योपसर्ग उपसर्गशेष उच्यते, यथा- तथा इह सूत्रे ( क्षिप् धातुः ) "क्षिपीत् प्रेरणे" इति प्रविशति, ( एवम् ) अधितिष्ठति, आगच्छति / अथा- तौदादिः ईदित् गृह्यते, न तु वैवाविकः, तस्य "शेषार्थशेषः,- गन्धनार्थे करोतेरात्मनेपदमन्यत्र परस्मैपदं- त्परस्मै" ( 3 // 3 // 100 ) इत्यनेनानुबन्धशेषत्वेन परस्मकरोति, एवं नयति, वदति / अथोपपदशेषः,-'समस्तृतीय- पदस्य सिद्धत्वात् / / 102 // . या" (333332) इत्यनेन तृतीयान्तोपपदयोगे सति चर प्राद्वहः / 3 / 3 / 103 / / तेरात्मनेपदम्, यत्र तु उपपदं तृतीयान्तं नहि स उपपदशेष उच्यते, तत्र परस्मैपदम् / “साधूभ्यः संप्रयच्छति" वृत्तिः-प्रपूर्वाद्वहतेः कर्तरि परस्मैपदं स्यात् / इत्यत्रेयं योजना-"क्रियाहेतुः कारकम्” (2 / 2 / 1) इति / प्रवहति // 103 // पादे "दामः संप्रदानेऽधर्म्य आत्मने च" ( 2 / 2 / 52) परेमृषिश्च / 3 / 3 / 104 // इति सूत्रम् / अस्यार्थः-संपूर्वदामः संप्रदानेऽधर्मरूपे वर्तमानान्नाम्नस्तृतीया, तृतीयायोगे च दामः परत आत्मन- वृत्तिः--परिपूर्वान्मृषेर्वहेश्च कर्तरि परस्मैपदं पदं भवति / दास्याः संप्रयच्छते / अधर्म्य इति किम् ? स्यात् / परिमृष्यति, परिवहति // 104 // पन्य संप्रयच्छति इत्युक्तम् / इति अत्र ( साधुभ्यः संप्रयच्छतीति ) उदाहरणे अधर्मी ( मि ) पदमुपपदं नहि, अवचूरि:-मैत्रं परि मृष्यते, धनं परि वहते इत्यत्र धर्मी (मि) पदं साधुरूपमस्तीति तृतीयोपपदाभावादा- मृषिवहिन्यां सह परिन सम्बध्यत इति न परस्मैपदम् त्मनेपदं (न) भवतीत्यर्थः / अथ प्रत्ययशेषः,-"शदेः // 104 // शिति" ( 33141 ) इत्यादिना प्रत्ययनियमः, अतो व्याऽऽपरे रमः / 3 / 3 / 10 / / ऽन्यः प्रत्ययशेषः / / 100 // वृत्तिः-व्याङ परिभ्यः पराद् रमेः "कर्तरि परानोः कगः / 3 / 3 / 101 // परस्मैपदं" स्यात् / विरमति, आरमति, परिरमति / वृत्तिः-परानुपूर्वात्करोतेः कर्तरि परस्मैपदं स्यात् / / इदित्त्वादात्मनेपदस्थापवादः // 10 // पराकरोति, अनुकरोति / गङ्गामनु कुरुते तप इत्यत्र वोपात् / 3 / 3 / 106 // करोतिरनुना सह न सम्बध्यते // 101 / / वृत्तिः-उपपूर्वाद्रमेः परस्मैपदं वा स्यात् / अवचूरि:-गन्धनादावर्थे तथा गित्त्वात् फलवति भार्यामुपरमति उपरमते वा। उपसंप्राप्तिपूर्विकायां च प्राप्तस्यात्मनेपदस्यापवादोऽयं "परानोः कृगः" इति / रतौ वर्तमानोऽन्त तणिगर्थो वा रमिः सकर्मकः। कुतः॥१०१॥ उपरमति उपरमते वा संतापः, उपरमति उपरमते. वाऽवद्यात् ( पापात् ) // 106 // प्रत्यभ्यतेः क्षिपः / 3 / 3 / 102 // वृत्ति:-प्रत्यभ्यतिभ्यः परात् क्षिपेः कर्त्तरि अवचूरिः ननु रमिधातुरकर्मकस्तत्कथं भार्यामुपरमते