Madhyam vrutti vachuribhyamlankrut Siddhahemshabdanushasan Part 02

SR No.: 004402
Original Sutra Author: N/A
Author: Rajshekharvijay
Publisher: Shrutgyan Amidhara Gyanmandir
Total Pages: 646
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 17 MB

Page 65

आत्मनेपदविधानम्] मध्यमवृत्त्यवचूरिसंवलिते “वचनान्युक्तानि तान्येकस्मिन्नर्थ एकवचनम्, द्वयोः / अवचूरिः-१क्रियते इति क्रियमाणः, “शत्रानशारर्थयोद्विवचनम् , बहुष्वर्थेषु बहुवचनमिति युक्त्या / वेष्यति तु सस्यौ (5 / 2 / 20 / ) इत्यनेन आनश् , "क्यः भवन्ति / स पचति, तौ पचतः, ते पचन्ति' इत्यादि।।१८।। शिति (3 / 4 / 70) (इति क्यः,) रिःशक्याशीर्ये (4 / 3 / 110 / ) इति रिः, "अतो म आने" (4 / 4 / 114) इति अवचूरिः- आदिशब्दात् त्वं पचसि, युवां मोन्तः, क्रियमाण इति सिद्धम् / तथा चक्रे (इति) पचथः,यूयं पचथ इति युष्मदर्थे वचनत्रयम्। अहं पचामि, चक्राणः। "तत्र क्वसुकानौ तद्वत्' (५।२।२।)इत्यनेन कानआवां पचावः, वयं पचामः इत्यस्मदर्थे वचनत्रिकम् // 18 // प्रत्ययः, 'द्विर्धातुः परोक्षा०'(४।१।११)इति द्विवचनं,ऋतोत् नवाद्यानि शतृक्वम् च परस्मैपदम् / 3 / 3 / 16 // (4111381) (इतिअत्) कङश्चञ् (4 / 1 / 46 / ) इति च / __ वृत्तिः सर्वधिभक्तीनामाद्यानि 'नव नववच अत्र आत्मनेपदमित्युक्ते आनशकानौ ज्ञेयाविति तयोः नानि शतृक्वसू च प्रत्ययौ परस्मैपदसंज्ञानि प्रयोगः / 3एकत्र निष्टा पर्यवसानं यस्य व्यापारस्य स भवन्ति / तिव सस अन्ति, सिव थस थ, मिव वस एकनिष्टः, कर्ता कृत्वा एकनिष्टः कत्रेकनिष्टः, करैंकनिष्टो मस् , इति / एवं सर्वासु विभक्तिषु / / 1 / / व्यापारो येषां धातूनां ते। "मृदू पच्यते भवता इत्यपि ज्ञेयं, पञ्चवारान् भुज्यते भवता इत्यपि / क्रियते स्म . अवचूरिः-'नवनशब्दः नकारान्तः / संज्ञिनां (इति) कृतः कटो भवता इति कर्मणि / अथ भावे बहुत्वादगृहीतवीप्सोपि सूत्रे नवन् शब्दो वीप्सां गमयति कृतं भवता, शयितं भवता / तथा केचिद वैयाकरणा: एवमुत्तरसूत्रेण (सूत्रेऽपि) इत्यत्र // 19 // सकर्मकादपि धातोः क्लीबे भावे क्तप्रत्ययमिच्छन्ति पराणि कानानशौ चात्मनेपदम / 33 / 20 // तन्मते ग्रामं गतं भवता, ओदनं भुक्तं भवता इति / कूर्यादिति कार्यः, "ऋवर्णव्यअनाद ध्यण" / एवं कर्तव्यः वृत्तिः- सर्व विभक्तीनां पराणि नव नव कटो भवता, करणीयः कटो भवता, कृत्यः कटो भवता, . वचनानि कानानश्प्रत्ययौ चात्मनेपदसंज्ञानि स्युः / देयः कटो भवता, सर्वत्र कुर्यादिति वाक्यम् / ते आते अन्ते, से आये ध्वे, ए वहे महे। एवं सर्व एवं शयितव्यं भवता, शयनीयं भवता, शेयं भवता, कार्य विभक्तिषु // 20 // भवतेत्यादिप्रयोगाः भावे। अविवक्षितकर्मत्वाद् भावे तत्साप्यांनाप्यात्कर्मभावे कृत्यक्तखलाश्च प्रयोगाः कार्यम, कर्तव्यम् , करणीयमित्यादयः। सुखेन ... / 3 / 3 / 21 // क्रियत इति सुकरः, "दुःस्वीषतः कृच्छ्राकृच्छ्रार्थात् खल्" वृत्तिः–तत्-आत्मनेपदं कृत्यक्तखलाश्च- (5 / 3 / 139 / ) इत्यनेन भावकर्मणोः खल् / सुखेनानायाप्रत्ययाः साप्यात्-सकर्मकाद्धातोः कर्मणि अना सेन अकटः कटः क्रियन्त इति सुकटंकराणि, "व्यर्थे कर्ताप्याद्-अकर्मकादविवक्षितकर्मकाच्च धातो वे प्याद् भूकृगः" (5 / 3 / 140) इत्यनेन खल, "खित्यनभवन्ति / कर्मणि-क्रियते कटश्चैत्रेण, 'क्रियमाणः, व्ययारूषो मोन्तश्च" (3 / 2 / 11) इति मोन्तः / तथा सु२चक्राणः / भावे-भूयते भवता, भूयमानं (भूयते) ज्ञायते इति सुज्ञानम् , “शासयुधदृशि षिमृषातोऽनः" भवता / सकर्मका धातव अपि अविवक्षितकाणः (5 / 3 / 1411) इति अनप्रत्ययो भावे कर्मणि च // 21 // कर्वेकनिष्ठव्यापारा अकर्मका भवन्ति / तेनैषां भावेपि प्रयोगः / क्रियते भवता (भावे)। कृत्यः, इङितः 'कर्तरि / 3 / 3 / 22 // कार्यः कटो भवता (कर्मणि) इत्यादि / कार्य भवता __ वृत्तिः–इदितो ङितश्च धातोः कर्तर्यात्मनेपदं (भावे) / क्त-कृतः कटो भवता(कर्मणि)। खलर्थः -- स्यात् / इदित्-(एवि वृद्धौ) एधते, एधमानः / ङित्सुकरः कटो भवता (कर्मणि)। सुकरं भवता (भावे)। / (शीङ् शये) शेते, महीयते, महीयमानः, कामयते, सुकटंकराणि वीरणानि / सुज्ञानं तत्वं मुनिना (कमेर्णिङ 3-4-2) पापच्यते / एभ्य एव कर्तरी॥२१॥ ति नियमार्थमिदम् / / 22 / /