Madhyam vrutti vachuribhyamlankrut Siddhahemshabdanushasan Part 02

SR No.: 004402
Original Sutra Author: N/A
Author: Rajshekharvijay
Publisher: Shrutgyan Amidhara Gyanmandir
Total Pages: 646
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 17 MB

Page 437

देय-कार्यार्थाधिकारः ] मध्यमवृत्त्यवचूरिसंवलितम् / [ 377 म० वृ०-यज्ञराचिभ्यः तेष्धिति सप्तम्यन्तेभ्यो / (इति) उष् , व्युष्यते स्म अस्मिन्- 'अद्यर्था०' (5 / देयेऽर्थे 'इकण' म्यान / आग्निोमिकम।९७। / / 1 / 12) इति क्तः / साम्यन्तेभ्यः / व्युष्ट, नित्य, निष्क्रमण, प्रवेशन, तीर्थ, साम, सङ्घात, प्रव०- अग्नीनां स्तोमः, 'ज्योतिरायुभ्यां च अग्निपद, पीलुमूल, प्रयास, उपवास इति व्युषास्तोमस्य' (2 / 3 / 17) इति षत्वम् , अग्निष्टोमे देयं दिगण: / बहुवचनादाकृतिगणोऽयम / व्युषसाहभक्तम् / / 9 // चर्यान्नित्यशब्दोऽत्र कालवाची गृह्यते / ततः सप्तकाले कार्ये च भववत् / / 6 / 4 / 98 // म्यपवादेन 'कालाध्वनोप्तौ ' ( 2 / 2 / 42) इत्यनेन म० वृ०-१कालवाचिशमाद् देये कार्ये चार्थे / द्वितीयाविधानान्नित्यं देयमिति द्वितीयान्तादेव 'भववत्' प्रत्यया भवन्ति / यकाभ्यः प्रकृतिभ्यो येन प्रत्ययः / अन्ये तु सप्तम्यन्तादपीच्छन्ति,- नित्ये विशेषेण ये प्रत्यया भवेऽर्थे भवन्ति ताभ्यः प्रकृति- विषुवति षडिभश्चराचरैमहत्तैरनाक्रम्यमाणे देयं भ्यम्तेन विशेषेण कार्ये देये चार्थे ते / प्रत्ययाः] कार्य वा नैत्यम् / विषुमि मुहूर्त्तः, सोऽस्यास्ति भवन्तीत्यर्थः / यथा २वर्षासु भवं वार्षिकम , तथा विषुवत् , समरात्रिंदिवः कालो विषुवत् उकयते, वर्षासु देयं कार्य वा वार्षिकम् // 98 // विषुवत् शब्दः पुनपुंसकः,यद् वैजयन्ती- “परीतत् महिमा हेम विषुवत् कर्म लोम दोः" ||99 // प्रव०-१निर्देशात् सप्तम्यन्तात् / २'वर्षासु भवं यथाकथाचाण्णः / / 6 / 4 / 100 // वार्षिकम', अत्र 'वर्षाकालेभ्यः' ( 6 / 3 / 80 ) इति भवेऽर्थ इकण ,यथाऽत्र भवेऽर्थे इकण , तथा वर्षा- म० वृ०-यथाकथाचशब्दाद देये कार्ये चार्थे सु देयं वासु कार्य वार्षिकम् , अत्र देये कार्येऽप्यर्थे / 'णः' स्यात् / 'यथाकथाच दीयते याथाकथाचा इकण। एवं मासिकम् , शारदिकं श्राद्ध कर्म, शार दक्षिणा // 10 // दिकः, नैशम् , नैशिकम् , प्रादोषम् , प्रादोषिकम् , शौवस्तिकम् , चिरत्नम् , पुराणम् , सायंतनम् , प्रव०-यथाकथाच इति शब्दोऽखण्डोऽव्ययपौषम् , शैशिरम् , सान्ध्यम् , सांवत्सरं फलं पर्व वा, समुदायोऽनादरेणेत्यर्थे वर्तते // 100 / / हैमन्तम् , हैमनम् , प्रावृषेण्यम् / एषु उदाहरणे- तेन हस्ताद्यः // 64 / 101 // ध्वपि(यथा)शेषे भवेऽर्थे इकणादयो भवन्ति तथा म. वृ०-तेनेति तृतीयान्नाद् हस्ताद् देये कार्ये शरदि देयं शरदि कार्यमित्याद्यर्थेऽपि (इकणादयः) चार्थे 'यः प्रत्ययः' स्यात् / हस्तेन देयं कार्ये वा प्रत्यया भवन्ति इत्यर्थ:। 'काले कार्ये (64 / 98) इति सूत्रे प्रत्ययसद्भावोऽतिदिश्यते, न अभावः, हस्त्यम् // 101 / / कोऽर्थः ? लुप् के / तथा ( ? तेन ) द्विगुसमासात् शोभमाने / / 6 / 4 / 102 // परस्य तद्धितस्य लुप् न भवति,- द्वयोर्मासयोर्देयं म० वृ०-तेन तृतीयान्ताच्छब्दाच्छोभमानेकार्य या द्वैमासिकम् , त्रैमासिकम् / / 98 / / ऽर्थे 'इकण' स्यात् / 'कर्णवेष्टकाभ्यां शोभते 'व्युष्टादिश्वण / / 6 / 4 / 99 // कार्णवेष्टकिकं मुखम् , २वास्त्र पुगिकं शरीरम् , म. वृ०-२व्युपादिभ्यो देये कार्ये चार्थे-'ऽण्' उौपानहिको पादौ // 102 // स्यात् / व्युष्टे देयं कार्य वा वैयुष्टम् , नैत्यम् / / 99 / / | अव०-'कौँ वेष्टते- कर्मणोऽण (5 / 1672), * अव०-'विपूर्वः 'उषू श्रिषू श्लिषू प्रषू प्लुषू दाहे'. | तावेव कर्णवेष्टको, ताभ्याम् , अथवा वेष्टते * 'लुप् नातिदिश्यते' इत्यर्थः /