Madhyam vrutti vachuribhyamlankrut Siddhahemshabdanushasan Part 02

SR No.: 004402
Original Sutra Author: N/A
Author: Rajshekharvijay
Publisher: Shrutgyan Amidhara Gyanmandir
Total Pages: 646
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 17 MB

Page 303

धातुसम्बन्धेऽयथाकालमपि प्रत्ययानां साधुत्वविधानम् ] मध्यमवृत्त्यवचूरिसंवलितम् / [243 टमसि, गेयो गाथानाम् / णिना बाधो मा भूदिति . अव०-'स्वमतेऽपि अहित्माशब्दप्रयोगोकृत्यविधानम् / कृत्त्वाच्च कर्तरि णिनो विधानात् / ऽस्ति, किन्तु क्रियायोगेऽडितमाशब्दप्रयोगो नेष्यते कृत्यानामपि 'कर्त्तर्येव विधानम् / भावकर्मणोस्तु / इत्यर्थः / केवलो माशब्दोऽत्र, न माङ् इति यावत् सामान्येन विधानात् सिद्धा एव, बाधकाभावात् ! // 39 // // 36 // सस्मे ह्यस्तनी च // 5 / 4 / 40 // अव०-अवश्यं भावः= आवश्यकम् / २ऋणे म० वृ०-स्मसहिते माङि उपपदे ह्यस्तनी ऽधमोऽधमर्णस्तस्य भाव आधमय॑म् / उयदा तु | चकारादद्यतनो च भवति / मा स्म करोत् , मा स्म अवश्यम्शब्दस्यापि उदाहरणे प्रयोगः (तदा) उभा- | कार्षीत् ; मा चैत्र स्म हरः परद्रव्यम् , मा चैत्र स्म भ्यामपि द्योतनात् अवश्यंका" (रीत्यत्र मयूरव्य) हार्षीः / / 40 // सकादित्वात्समासः / दास्यतीति दायी। "ये पूर्व धातोः सम्बन्धे प्रत्ययाः / / 5 / 4 / 41 // "भव्यगेय०"इत्यादिषु कर्तरि विहिताः प्रत्ययाः त म. वृ०-धात्वर्थानां सम्बन्धे विशेषणविशेएवेह ज्ञायन्ते / अथवा भात्रकर्मणोरपि ये प्रत्यया ध्यभावे सति 'अयथाकालमपि प्रत्यया साधवो' विहितास्तेऽपि कर्तरि भवन्ति / 'बाधकाभावात्', भवन्ति / विश्वदृश्वाऽस्य पुत्रो भविता, अत्र [दृश्वा कोऽर्थः ? कर्तर्येव णिना बाध्यन्ते, न भावकर्मणोः, इत्यत्र] भूतकालप्रत्ययो भवितेति भविष्यत्कालेन भावकर्मणोस्तु स्वभावात् कृत्यानां विधेयत्वात् न प्रत्ययेनाभिसम्बध्यमानः साधुर्भवति / भाविकृत्यतत्र कस्यापि बाधाऽस्ति // 36|| मासीत् , अत्र तु भावीति भविष्यत्कालः प्रत्यय अर्हे तुच / / 5 / 4 / 37|| आसीदिति भूतप्रत्यनेन सह सम्बध्यमानः साधुः म० वृ०-अहे कर्तरि वाच्ये 'तृच्' स्यात् / / स्यात् / तथा त्याद्यन्तमपि यदाऽपरै त्याद्यन्तं प्रति भवान् कन्याया वोढा // 37 // विशेषणत्वेनोपादीयते [= गृह्यते ] तदा तस्यापि समुदायवाक्यार्थापेक्षया कालान्यत्वं भवत्येव / अव०-'अर्हे तृच' इत्यत्र सप्तम्याः उपलक्षण यथा- 'साटोपमुर्वीमनिशं नदन्तो' इत्यादि, अत्रत्वात् कर्तृ विहितैः कृत्यैरपि बाधा मा भूत् इति प्लावयिष्यन्तीति भविष्यदर्थस्य ददर्शति भूतानुअर्हे ऽर्थे तृच् विधानम् // 37 // गमः / श्तथा गोमान् आसीत् , गोमान भविता; अस्तिविवक्षायां हि मतुरुक्तः, स कालान्तरे न आशिष्याशीःपञ्चम्यौ / / 5 / 4 / 38|| स्यात् // 41 // म० वृ०-आशीविशिष्ऽर्थे वर्तमानाद्धातो-राशीःपञ्चम्यौ' स्याताम् / जीयान् , जी यासुः [आशी:]; प्रव०-१“साटोपमुर्वीमनिशं नदन्तो, जयतात् , जयन्तु [पञ्चमी]; // 38 // यैः प्लावयिष्यन्ति समन्ततोऽमी ; तान्येकदेशान्निभृतं पयोधेः, माडयद्यतनी / / 5 / 4 / 39 / / सोऽम्भांसि मेघान् पिबतो ददर्श' // 1 // म० वृ०-माङि उपपदे धातो-'रद्यतनी' इति माघे / २'धातोः सम्बन्धे प्रत्ययाः' अत्र सूत्रे स्यात् / सर्वविभक्त्यपवादः] मा कार्षीत् पापम् / प्रत्यया इति बहुवचनादधात्वधिकारविहिता अपि कथं मा भवतु तस्य पाप मा भविष्यति ? असाधु- प्रत्ययास्तद्धिता धातुसम्बन्धे सति कालभेदे साधवो रेवायं प्रयोगः , केचिदाहुरदितो 'माशब्दस्यायं | भवन्ति / तथाहि- गोमानासीत् , गोमान भविता प्रयोगः // 39 // इति॥४१॥