Madhyam vrutti vachuribhyamlankrut Siddhahemshabdanushasan Part 02

SR No.: 004402
Original Sutra Author: N/A
Author: Rajshekharvijay
Publisher: Shrutgyan Amidhara Gyanmandir
Total Pages: 646
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 17 MB

Page 242

182] श्रीसिद्धहेमशब्दानुशासनं [अ० 5 पा० 1 सू० 138-144 चरेष्टः / / 5 / 1 / 138 // म० वृ०-पूर्वाकर्तृवाचिनः सर्तेः 'टः' स्यात् / पूर्वः सरति = पूर्वसरः, पूर्वो भूत्वा सरतीत्यर्थः / म० वृ०-आधारवाचिपराच्चरेः 'ट:' स्यात् / / कर्तुरिति किम् ? पूर्व देशं सरति = पूर्वसारः 141 कुरुषु चरति-कुरुचरः, एवं मद्रचरः, वनेचरः, निशाचरः / टकारो ब्यर्थः,तेन कुरुचरी, मद्रचरी / 138 / स्था-पा-स्ना-त्रः कः // 5 / 1 / 142 / / __म० व०-नाम्नः परेभ्यः स्थादिभ्यः 'कः' प्रव०-आधारादित्येव- कुरूंश्चरति, पञ्चालांश्च- स्यात् / समस्थः, विषमस्थः, कूटस्थः, कपित्थः, रति; यदि चात्र अण क्रियते तथा (? तदा) कुरुचारः, दधित्थः, महित्थः, अश्वत्थः, कूलत्थः। द्विपः, पश्चालचार इति के प्रयोगौ ज्ञातव्यौ // 138 // पादपः, कच्छपः, अनेकपः / नदीष्णः। आभिक्षा-सेना-ऽऽदायात् // 5 / 1 / 139 // तपत्रम् / परत्वादयं योगः 'शमो नाम्न्यः' (5 / 1 / म० वृ०-अनाधारार्थ आरम्भः / एभ्यः पराञ्चरेः 134) इति अम् [=अप्रत्ययं] बाधते [शंस्थो नाम कश्चिद्] / 'शंस्था' इत्यसरूपत्वात् किम् / / 142 // .. 'टः' स्यात् / भिक्षां चरति-भिक्षाचरः, भिक्षाचरी; 'सेनाचरः, २आदायचरः // 139 / / अव०-द्वौ आरोहकमात्मानं च पाति (इति) द्विपः / आतपमातपाद्वा त्रायति-आतपत्रम् / अव०-१सेनां चरति-परीक्षते, सेनया वा एवं धर्मत्रम् // 142 / / चरति (इति) सेनाचरः, कोऽर्थः ? तापसव्यञ्जनः; शोकापनुद-तुन्दपरिमृज-स्तम्बरम-कर्णेजपं * तापसस्य व्यञ्जनं चिह्न यस्य सः। आदाय= गृहीत्वा चरति-आदायचरः, आदानं ग्रहणं कृत्वा प्रिया-ऽलस-हस्ति-सूचके / 5 / 1 / 143 / चरतीत्यर्थः , किमादाय किं गृहीत्वा इति विवक्षा ___ म० वृ०-एते यथासङ्घय प्रियादिष्यर्थेषु न कत्तेव्या // 139 // 'कान्ता' निपात्यन्ते / शोकापनुदः प्रियः / तुन्दपुरो-ऽग्रतोऽग्रे सर्तेः / / 5 / 1 / 140 // परिमृजोऽलसः / स्तम्बेरमो हस्ती। कर्णेजपः खलः [सूचकः ] / एध्विति किम् ? शोकापनोदो म० वृ०-एभ्यः नामभ्यः परात् ‘सर्तेटः' धर्माचार्यः इत्यादि // 14 // स्यात् / पुरः सरति पुरःसरः, अग्रतःसरः, २अग्रेसरः, सप्तम्यलुप् , अग्रे इति शब्दः एकारान्तमव्ययं अव०-शोकापनुदादिशब्दाश्चत्वारश्चतुर्वर्थेषु वा, सूत्रनिपातनाद्वा एकारः // 140 // विज्ञयाः कप्रत्ययान्ताः / शोकमपनुदति अपहरति इति पुत्रादिरानन्दकर एवोच्यते / तुन्दमुदरं परिअव०-अग्रे अग्रतः, 'आद्यादिभ्यः' (2 / मार्षि = तुन्दपरिमृजोऽलसः / स्तम्बे रमते इति 84 / इति) तस, अग्रतः सरतीति अग्रतःसरः / वाक्यम् / कर्णे जपति इति / "आदिशब्दात् तुन्द अग्रे सरतीति अग्रेसरः, सप्तम्या न लुप् , अग्रे | परिमार्ज आतुरः, स्तम्बे रन्ता पक्षी, कर्णे जपिता शब्दो वा / अयं सरति अग्रेण वा सरति इति / एवं मन्त्री / एषु चतुर्षदाहरणेषु मध्ये आद्ययोरुदाहरणपुरःसरी, (अग्रतःसरी,) अग्रेसरी॥१४॥ योघं , उभयोस्तु तृच् / / 14 / / पूर्वात्कत्तुः // 5 / 1 / 141 / / मूलविभुजादयः / / 5 / 1 / 144 // * अत्र बहवृत्तिलघुन्यासे एवं पाठः-प्राप्यात् कर्मणः कदाचिदण भवतीति यद्यरणानीयते तदा समासोऽपि भवति, तथा च कुरुचारः पञ्चालचार इत्यपि / यो हि तापसरूपं कृत्वा प्रच्छन्नतया सेनायां परिभ्रम्य तत्र प्रवर्तमान कार्य जानाति स तापसव्यञ्जन उच्यते /