Madhyam vrutti vachuribhyamlankrut Siddhahemshabdanushasan Part 02

SR No.: 004402
Original Sutra Author: N/A
Author: Rajshekharvijay
Publisher: Shrutgyan Amidhara Gyanmandir
Total Pages: 646
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 17 MB

Page 196

136 ] ' श्रीसिद्धहेमशब्दानुशासन [अ० 4 पा० 4 सू० 36-39 विज्ञायते / 'वृग् वरणे, ( एवम् ) प्राविवरी- आदिर्वा 'इट् ' स्यात् / पृथग्योगात् 'सिजाशिषोषति, प्राविवरिषति / २'वृङश सम्भक्तौ' (एवं) रात्मने' इति निवृत्तम् / धोता, धविता; औदित् - विवरीषति, विवरिषति / सिचि परस्मै०' (इति) रद्धा, रधिता; त्रप्ता, 'तप्र्ता, तर्पिता / धूम् , औस्व, वृद्धिः, 'सिज्विदोऽभुवः' (४।२।९२।इत्यनो) पुस् / पूडौ इति त्रयाणाम् 'ऋवर्णयुर्णगः कितः' (4 / 4 / // 35 // 58) इति 'उवणोत् (4 / 4 / 578) इति च परत्वात् इट सिजाशिषोरात्मने // 4 // 4 // 36 // किति इटप्रतिषेधः,- धूत्वा, स्वृत्वा, सूत्वा // 38 / / म. वृ०-वतः परयोरात्मनेपदविषयोः सिजाशिषोरादि-रिट वा' स्यात् / 'प्रावृत, प्रावरिष्ट, प्रव०-"त्रप्ता, तप्त'; अत्र 'तृपौच प्रीती' (इति) तृप् , श्वस्तनी-ता, 'स्पृशादिसृपो वा' (4 / 4 / प्रावरीष्ठ; 2 अवृत, अरिष्ठ, अवरीष्ठ; आस्तीष्ट, 112) इति सूत्रेण धातुविचाले अकारो विकल्पेन / आस्तरिष्ट, आस्तरीठ; प्रावृषीष्ट, प्रावरिषीष्ट; वृषीष्ठ, वरिषीष्ट / आत्मने इति किम् ? प्रावारीत् , अता एवं दृपौच (इत्यस्य) द्रप्ता, दर्ता, दर्पिता / २“धूम्श. कम्पने' इत्ययं धूम् , न तु 'धून विधूनने', रीत् // 36 // गिदिति निर्देशात / तुदादिधू(धातोः) नित्यमिट् ,प्रव०-वतः०' प्राप्ते विभाषेयम् / 'प्र, वृग् / धुविता / औदित् ,- 'रधौच हिंसासंराद्धयोः', २वृङशु / आशीः-- आस्तीर्षीष्ट, आस्तरिषीष्ट। एव नशौच , नंष्टा, नशिता; मुहौ-च् ,- मोग्धा, मास्तारीत् , एषु नित्यमेव इट् // 36 // मोढा, मोहिता; दुहौच ,- द्रोग्धा, द्रोढा, द्रोहिता; ष्णुहोच् ,- स्नोग्धा, स्नोढा, स्नोहिता; ठिणसंयोगादृतः // 4 / 4 / 37 // हौच् ,- स्नग्धा; स्नेढा, स्नेहिता; गुपौम० वृ०-धातोः संयोगात्लरो य ऋकारस्तद च् ,- गोप्ता, गोपिता; जुगुप्सति, जुगोपिषति, न्तादात्मनेपदविषयसिजाशिषोरादिरिट् स्यानवा / जुगुपिषति; गुहौ,-- निगोढ, निगूहिता; गाहौ,-- अस्मृषाताम् , अस्मरिषाताम् ; स्मृषीष्ट, स्मरिषीष्ट / विगाढा, विगाहिता; औस्व,-- स्वर्ता, स्वारिता; संयोगादिति किम् ? अकृत, कृषीष्ट / आत्मने / पूडौ,--सोता, सविता इत्यादि / स्वरतेस्तु स्ये परतः इत्येव- अस्मार्षीत् // 37 // परत्वात् 'हनृतः स्यस्य' (४।४।४९।इति ) नित्य मिट् ,-- स्वरिष्यति / औदितः (इंति) अत्रानुबन्धप्रव०-'संयोगादृतः' इति सूत्रे इयं व्यावृत्तिः- निर्देशात् यढो लुपि नित्यमिट् ,-- सरीस्वरिता, धातोरिति विशेषणादिह नेट ,- मा निष्कृत, नि- जोगूहिता / अत्रोणादेरित्येव-धूसरः,अशौ,--अक्षरम् ; कृषीष्ट / 'स्कच्छतोऽकि परोक्षायाम' (4 / 3 / 8) इत्यत्र 'धूगौदितः' इति सूत्रे व्यावृत्तिरियम् // 38 / / स्कृग्रहणात् स्सट्संयोगो न गृह्यते, तेनेह नेट , निष्कुषः।।४।४।३९॥ समस्कृत, संस्कृषीष्ट // 37 // धूगौदितः // 4 / 4 / 38 // म० वृ०-निर्-निस्पूर्वात् कुषः परस्य स्ता द्यशित आदिर्वा 'इट् स्यात् / निष्कोष्टा, निष्कोम० वृ०-धूग औदिद्भ्यश्च परस्य स्ताद्यशित / षिता। निष्पूर्वनियमात्केवलादन्यपूर्वाञ्च नित्य एवेट, *.अत्र लघुन्यासकारकृतस्फुटार्थ एवम् - "तकाराभावे 'ऋ' इति निर्दिश्यमाने, 'वृ' इत्यनेन धातुना साहचर्यात् 'ऋश् गतौ' इत्यस्यैव ग्रहणं स्यात् , न ऋकारान्तधातुमात्रपरिग्रहः, ततश्च ‘समरीता, समरिता' इत्यत्रव स्यात् / * तकारे तु सति,..'ऋत्' इत्यस्य धातोरभावात् तकारस्य च वर्णनिर्देशेन प्रसिद्धत्वात् ऋकारवर्णविज्ञानात् तदन्तधातुमात्रप्रतिपत्तिर्भवतीति तकारांपादानम्।"