Madhyam vrutti vachuribhyamlankrut Siddhahemshabdanushasan Part 01

SR No.: 004401
Original Sutra Author: N/A
Author: Kshamabhadrasuri, Ratnajyotvijay
Publisher: Ranjanvijayji Jain Pustakalay
Total Pages: 310
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 8 MB

Page 20

श्रीसिद्धहेमशब्दानुशासने प्रथमाध्यायस्य द्वितीयः पादः अर्ह समानानां तेन दीर्धः // 12 // 1 // " समानसंज्ञकानां वर्णानां तेन परेण समानेन सह दी| भवति / दण्डाग्रम् / तवायुः / खट्दात्र / सागता। दधीदम् / नदीन्द्रः नद्या इन्द्रो नदीन्द्रः] // 1 // __अ० समानं तुल्यं मानमेषां 'समानस्य धर्मादिषु' (3 / 2 / 149) इति समानस्य सभावः / षष्ठी आम् 'हस्वापश्च' (1 / 4 / 32) इति नाम् 'दीर्घो नाम्यति०' (1 / 4 / 47) इत्यादिना दीर्घः // दण्डस्याग्रम् / तव / युष्मद् षष्ठीडस् / 'तव मम डंसा' (2 / 1 / 15) इति तवादेशः / आयुरिति 'इण्क् गतौ' एति अपगच्छति कालेन इत्यायुः 'इणो णित्' (998) इत्युणादिसूत्रेण उस् स च णित् 'नामिनोऽकलिहले' (4 / 3 / 51) इति वृद्धिः ऐ 'एदैतोऽयाय' (1 / 2 / 23) / सा / तद् सि / 'आद्वेरः' (2 / 1 / 41) दस्य अः 'लुगस्यादे०' (2 / 1 / 113) / 'तः सौ सः' तस्य सः (2 / 1 / 42) 'आत्' (2 / 4 / 18) इति आप् ‘दीर्घड्या०' (1 / 4 / 45) इति सेर्लोपः / आगता। अमद्रमेति धातुदण्डके 'गम्लं गतौ' गम् / आङ् / आगच्छति स्म / 'गत्यर्थाकर्मकपिबभुजेः' (5 / 1 / 11) इति क्तः 'पमिरमिनमिगमिहनिमनः' (4 / 2 / 55) इति मस्य लोपः / 'आत्' इत्याप् // 1 // . . .. लुति ह्रस्वो वा // 1 // 2 // 2 // - कारे लुकारे च परे समानानां ह्रस्वो वा भवति / बाल अश्यः बालयः / महा ऋषिः / महर्षिः। एकतुं ऋषभः] कर्तुं ऋषभः कर्तृषभः / [होतु कारः] होतृ लकारः / होतृकारः / हस्वकरणसामर्थ्यादेव कार्यातरं [अन्यः संधिः] न स्यादत एव हस्वस्यापि ह्रस्वः क्रियते // 2 // .. अॅ. ऋश्च लुच तस्मिन् / महांश्वासौ ऋषिश्चेति. 'जातीयैकार्थेऽच्चेः' (3 / 2 / 70) इति डाप्रत्ययः / अत्रायं विशेषः - कश्चिदुर्गसिंहादिर्हस्वत्वाभावपक्षे प्रकृतिभावमपीच्छति तन्मते-महा ऋषिः मह ऋषिः महर्षिः / नदी ऋष्यः नादि ऋष्पः नघृष्यः इत्यादि प्रयोगत्रयम्त्रयम् / मूलमते प्रयोगद्वयमेव // 2 // तृत ऋलू (रेल) ऋतृभ्यां वा // 1 // 2 // 3 // .: सृनः स्थाने ऋता लता च सह यथासङ्ग्यं कल (ईल) इत्यादेशौ वा स्याताम् / ऋता-कृकारः पक्षे स्तू ककारः कृकारः / लता-क्लृकारः पक्षे क्लृ लकारः कृकारः // 3 // अ० पक्षे इति / पूर्वेण 'ऋलुति ह्रस्वो वा' इत्यनेन ह्रस्वः क्रियते / तत्र क्लृ ऋकारः इति / उत्तरेण ऋस्तयोरिति सूत्रेण ऋकारः क्रियते तत्र कृकार इति प्रयोगः / पक्षे इति पक्षे दीर्घत्वं ह्रस्वत्वं च / 'समानानां तेन दीर्घः' इति दीर्घः तत्र क्लृकारः / ह्रस्वत्वं च 'ऋति०' इति ह्रस्वः / तत्र क्लृ लकारः इति प्रयोगत्रयम्त्रयम् / / 3 / / ऋतो वा तौ च // 1 // 2 // 4 // - कारस्य स्थाने अता लुता च परेण सह यथासङ्ग्यं ऋल (इल) इत्यादेशौ वा भवतः // तौ च ककारलकारौ ऋता लुता च सह कारस्य वा भवतः / ऋता पितृषभः पक्षे पितृषभः पितृ ऋषभः / लताहोलूकारः पक्षे होतृकारः होतृ लकारः / तौ च पितृषभः / होत्लुकारः // 4 // अ० पक्षे दीर्घो ह्रस्वश्च / दीर्घः समानानामित्यनेन / ह्रस्व 'ऋतृती' त्यनेन / पक्षे उत्तरेण ऋ पूर्वेण ह्रस्वः /