Abhidharmadipa with Vibhasaprabha Vrutti

SR No.: 004384
Original Sutra Author: N/A
Author: P S Jaini
Publisher: Kashi Prasad Jayaswal Research Institute
Publication Year: 1977
Total Pages: 660
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 12 MB

Page 327

168. अभिधर्मदीपे [199 "सूक्ष्मं कुशलधर्मबीजं तस्मिन्नकुशले चेतस्यवस्थितं यतः पुनः प्रत्ययसामग्रीसन्निधाने सति कुशलं चित्तमुत्पद्यते” इति कोशकारः / ' This is a view of the Sautrantika. The Sautrantika holds that the forces known as Prapti and Aprapti are prajnapti-dharmas and not dravya. dharmas. While discussing prapti, the Kosakara in Akb. II. 36cd, touches this topic, viz, the kusala.mula-samuchchheda and the kusala-mala-pratisandhana (i.e, the aprapti and prapti of the kusalamala) : कुशला अपि धर्मा द्विप्रकारा अयत्नभाविनो यत्नभाविनश्च ये त उच्यन्ते उत्पत्तिप्रातिलम्भिकाः प्रायोगिकाश्चेति। तत्रायत्नभाविभिराश्रयस्य तद्वीजभावानुपघातात् समन्वागत उपघातादसमन्वागत उच्यते समुच्छिन्नकुशलमूलः। तस्य तूपघातो मिथ्यादृष्ट्या वेदितव्यः / न तु खलु कुशलानां धर्माणां बीजभावस्यात्यन्तं सन्ततो समदघातः। ये पुनर्यत्नभाविनस्तैरुत्प स्तदुत्पत्तिवशित्वाविघातात् सन्ततेः समन्वागत उच्यते / तस्मादबीजमेवात्रानपोद्धतमनुपहतंपरिपृष्ठं च वशित्वकाले समन्वागमाख्यां लभते / नान्यत् द्रव्यम् / Akb. II. 36 cd. The Kosakara gives more details about the Kusala.mula.pratisandhi -- तेषां समुच्छिन्नानां कथं पुनः प्रतिसन्धिः ? सन्धि : कांक्षास्तिदृष्टिभ्याम् यदाऽस्य हेतुफले विचिकित्सा चोत्पद्यते / अस्तिदृष्टिा सम्यक् दृष्टिरित्यर्थः / तदा पुनः तत्प्राप्तिसमुत्पादात् प्रतिसन्धितानि कुशलमूलान्युच्यन्ते। नवप्रकाराणां युगपत् प्रतिसन्धानं क्रमेण तु संमुखीभाव आरोग्यबललाभवत् / स पुनस्तेषां प्रतिसन्धिः / . नेहानन्तर्यकारिणः। . अन्यस्यैवेह स्यादानन्तर्यकारिणस्तु नेह स्यात् / तमेव सन्धायोक्तम्- "अभव्योऽयं पुद्गल दृष्ट एव धर्मे कुशलमूलानि प्रतिसन्धातुं नियतमयं नरकेभ्यश्च्यवमानो वा उपपद्यमानो वा कुशलमूलानि प्रतिसन्धास्यति" इति / तत्र पुनर्यो हेतुबलेन समुच्छिनत्ति स च्यवमानः प्रतिसन्दधाति यः प्रत्ययबलेन स उपपद्यमानः / एवं यः स्वबलेन परबलेन / ' स्यात्समुच्छिन्नकुशलमूलो न मिथ्यात्वनियत इति ? चतुष्कोटिकम् / प्रथमा कोटि :पूरणादयः / द्वितीया-अजातशत्रुः / तृतीया-देवदत्तः। चतुर्थी-एतानाकारान् स्थापयित्वा / " __Akb. IV. 80. cd. ___Cf. (1) इधाहं आनन्द एकच्चं पुग्गलं एवं चेतसा चेतो परिच्च पजानामि 'इमस्स खो पुग्गलस्स विज्जमाना कुसला पि धम्मा अकुसला पि धम्मा / ' तमेनमपरेन समयेन एवं चेतसा चेतो परिच्च पजानामि 'इमस्स खो पुग्गलस्स कुसला धम्मा अन्तरहिता, अकुसला धम्मा सम्मुखीभूता, अत्थि च ख्वास कुसलमलं असमुच्छिन्न, तम्हा तस्स कुसलाकुसलं पातुभविस्सति / एवमयं पुग्गलो आति अपरिहानधम्मो भविम्सती'ति / सेय्यथा पि... बोजानि अखण्डानि""सुखेत्ते सुपरिकम्मकताय भूमिया निक्खित्तानि वेपुलं आपज्जिस्सन्ति। (2) इध पनाहं इमस्स खो पुग्गलस्स''अकुसला धम्मा अन्तरहिता कुसला सम्मुखीभूता, अस्थि च च वास अकुसलमूलसमुच्छिन्नं, तम्हा तस्स अकुसला अकुसलं पातुभविस्स