Page Text
________________ 592 न्यायकन्दलीसंवलितप्रशस्तपादभाष्यम् न्यायकन्दली [214] अयमभिप्रायः स्वार्थानमाने येव प्रतिपत्तिसामग्री, सैव परार्थानमानेऽपि / इयांस्तु विशेषः, स्वप्रतीतावियं स्वयमनुसन्धीयते, परप्रतीतौ च परेण बोध्यते / स्वयं च लिङ्गसामादर्थोऽवगम्यते, परस्यापि तदेव गमकम् / वाक्यं तु लिङ्गोपक्षेपमात्रे चरितार्थम् / प्रतिपादितं च हेत्वादिभिरवयवैः पक्षधर्मतान्वयव्यतिरेकोपपन्नं लिङ्गम् / तावतैव च तस्मादर्थावगतिसम्भवात् कृतं निगमनेनेति / समाधत्ते - नातिप्रसङ्गादिति / वाक्यं लिङ्गसामर्थ्यमेव बोधयति न साध्यम् / कि तु तस्य सामर्थ्य बहिर्व्याप्तिपक्षधर्मतामात्रम्, सत्यपि तस्मिन् प्रकरणसमकालात्ययापदिष्टयोरसाधकत्वात्, अपि त्वबाधितविषयत्वमसत्प्रतिपक्षत्वमपि सामर्थ्यम् / 'तदुभयं यावत्प्रमाणेन न प्रतिपाद्यते, तावत्प्रतिपक्ष सम्भवाशङ्काया अनिवर्तनात् / धर्मिण्युपसंहृतेऽपि साधने साध्यप्रतीतेरयोग 'इति विपरीतप्रमाणाभावप्रतिपादनार्थ निगमनमनेन विपरीतप्रमाणाभावग्राहक प्रमाणमुपदर्श्यते। तदभावे प्रतिपादिते, प्रकरणसमकालात्ययापदिष्टत्वाभावे निश्चिते, प्रख्यापितसामर्थ्य साधनं साध्यं समर्थयतीति प्रत्याम्नायोपयोगः / तत्र ययनुक्तमपि 'सामर्थ्यमर्थाद्गम्यत इत्यस्य प्रतिक्षेपः क्रियते, तदोदाहरणादिकमपि प्रतिक्षेप्तव्यम् / . प्रतिज्ञानन्तरं हेत्वभिधाने कृते विदुषां स्वयमेवान्वयव्यतिरेकस्मरणादर्थावगतिसम्भवात् / एतदुक्तं भवति / न प्रतिपन्नं प्रति परार्थानुमानम्, वैयर्थ्यात् / न च प्रतिपाद्यस्य कियत्यंशे प्रतिपत्तिरस्ति, कियति नास्तीति शक्यमवगन्तुम्, परचित्तवृत्ते दुरुन्नेयत्वात् / [कु०] [214] ननु प्रत्याम्नायप्र(व्य? )तिरेकेणा(ण)योग्यतासन्धानाभावात्संसर्गस्य कथं गम्यमानत्वमित्यत आह अयमभिप्राय इति (कं. 252) / ननु स्वार्थानुमानेऽपि योग्यतानुसंधानमंगं भविष्यतीत्यत आह स्वयं चेति (कं. 252) योग्यता हि धर्मः, न च स्वार्थानुमाने शब्दोऽस्तीत्यर्थः / लिङ्गोपक्षेपमात्रेति (कं. 252) लिङ्गप्रतिपादनमात्र इत्यर्थः / ननु तत्रैव प्रत्याम्नायोपयोज्यत इत्यत आह प्रतिपादितं चेति (कं. 252) हेत्वादिभिरित्युपलक्षणं प्रतिज्ञादिभिश्चतुर्भिरित्यर्थः / सत्यं वाक्यमिति भवता या स्वार्थानुमानसामग्यंगीकृता तामेव लिङ्ग बोधयतीत्यर्थः / ननु चतुभिरेवावयवैस्तस्यावबोधितत्वारिक निगमनेनारंस्यत इत्यत आह कि स्विति (कं. 252) सत्यपि तस्मिन्निति (कं. 252) स्वार्थानुमानेऽपीति शेषः / 1 तत्सद्भावो-कं. 1; कं. 2 / 2 भावशङ्काया-जे. 1, जे. 2; सम्भवशङ्काया - जे. 3 / 3 इति विपरीतप्रमाणाभावग्राहक-कं. 1, कं. 2 / 4 सामर्थ्य जायते-जे. 1, जे. 2 / 5 त्यने-कं. 1, कं. 2 / 6 दुर्जेयत्वात् - जे. 1; दुरन्वयात् - जे. 2, जे. 3 /
| SR No. | 004336 |
| Book Title | Nyayakandali |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | J S Jetly, Vasant G Parikh |
| Publisher | Oriental Research Institute Vadodra |
| Publication Year | 1991 |
| Total Pages | 748 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 16 MB |