Nyayakumudchandra Part 1

SR No.: 004326
Original Sutra Author: N/A
Author: Mahendramuni
Publisher: Manikchand Digambar Jain Granthamala Samiti
Publication Year: 1938
Total Pages: 598
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari & Philosophy
File Size: 14 MB

Page 184

341 347 " विषयानुक्रमणिका न नभो गतिस्थितिहेतुः आत्माभावे कथं तदहर्जातबालस्य स्तनादौ अदृष्टस्यापि न गतिस्थितिहेतुता प्रवृत्तिः ? भूतचैतन्यवादः 341-349 मदशक्तिवत् न भूतेभ्यः चैतन्यम् 348 जलबुद्बुददृष्टान्तस्य न दाष्टान्तिकसाम्यम् ,, ( पूर्वपक्षः ) पृथिव्यादीनि चत्त्वायैव तत्त्वानि / - आकाशादिसद्भावे प्रमाणाभावात् 341 भूतचैतन्ययोः व्यङ्ग्यव्यञ्जकभावस्य तु तेभ्यश्चैतन्यम् अभिव्यज्यते परलोकसाधकत्वम् तेभ्यश्चैतन्यमुत्पद्यते सतः चैतन्यस्याभिव्यक्तिः , असतः, सदसद्रूपमदशक्तिवद् विज्ञानम् स्य वा ? जलबुबुदवज्जीवाः स्वतः प्रादुर्भवन्ति सदसद्रूपस्य चेत् ; सर्वथा, कथञ्चिद्वा? न प्रत्यक्षं कायव्यतिरिक्तात्मसद्भावे प्रमाणम् सुख्यहमित्यादि स्वसंवेदनमेव आत्मनि प्रमाणम् , शरीरान्वयव्यतिरेकानुविधायित्वात् शरीर न अहम्प्रत्ययस्य शरीरालम्बनता स्वरूपमेव आत्मा 'स्थूलोऽहम् / इत्यादिप्रतीतिरौपचारिकी अनुमानस्य त्वप्रमाणत्वान्न तत आत्मसिद्धिः 343 रूपादिज्ञानाश्रयत्वादात्मसिद्धिः न च आत्मप्रतिबद्धं किञ्चिदपि लिङ्गमस्ति , ज्ञानसुखाद्युपादानत्वादात्मसिद्धिः पृथिव्यायभिव्यङ्ग्यं वा चैतन्यम् किण्वादिभ्यः जीवच्छरीरस्य प्रयत्लवदधिष्ठितत्वादात्मसिद्धिः , मदशक्तिवत् श्रोत्रादीन्द्रियाणां कर्तृप्रयोज्यत्वादपि मृतशरीरादौ कारणान्तरवैकल्यान्न चैतन्या सांख्यीयतत्त्वप्रक्रियावादः 350-358 भिव्यक्तिः (पूर्वपक्षः) प्रधानं जगत्प्रपञ्चकारणम् 350 परलोकिनोऽभावात् परलोकाभावः तत् शक्ति-करण-कार्यभेदात् त्रेधा (उत्तरपक्षः)'चत्त्वार्येव' इत्यवधारणमयुक्तम् , कार्य तन्मात्रमहाभूतात्मकं दशविधम् जीवस्य स्वसंवेदनतः आकाशादेश्च अनुमाना करणं त्रयोदशविधम् गमाभ्यां सिद्धत्वात् शक्तिश्च प्रकृतिरूपा एकैव भूतचैतन्ययोः कार्यकारणभावानुपपत्तेः 344 भेदानां परिमाणात् , समन्वयात् , शक्तितः पूर्वापरीभावाभावान्न कार्यकारणभावः प्रवृत्तेः, कारणकार्यविभागात् , वैश्वरूप्यभूतानां चैतन्यं प्रत्युपादानत्वं सहकारित्वं वा ? ,, स्याविभागादस्ति प्रधानम् सहकारिभावे उपादानमन्यद्वाच्यम् तत्किं चैतन्यजातीयम् , विजातीयं वा ? 345 'प्रकृतेर्महान् / विषयाध्यवसायरूपः 351 भूतानि निर्विशिष्टानि चैतन्यकारणं विशिष्टानिवा?,, ततः वैकारिकः भूतादिश्च द्विविधोऽहङ्कारः , वैशिष्टयं किं समुदायात् , कायाकारपरिणतः, ततः षोडशकगणपञ्चमहाभूतात्मिका तत्त्वसृष्टिः 352 अवस्थाविशेषात् , सहकार्यन्तराद्वा ? " भूतसृष्टौ प्रवर्त्तमानायाः प्रकृतेः प्रथमं ब्रह्मणः अवस्थाविशेषविशिष्टत्वं किं चैतन्योपेतत्वम् , प्रादुर्भावः, तस्य महत्तत्त्वात् बुद्धयादिविशिष्टादृष्टाश्लिष्टत्वम् , धातुविशेषोपचित क्रमेण भूतसृष्टिः त्वम्, वयोविशेषान्वितत्वं वा ? अयं महदादिप्रपञ्चः प्रकृती सन्नेव कुतश्चिचैतन्यस्याश्रयः किं शरीरम् , भूतानि, इन्द्रि दाविर्भवति__ याणि, मनः, विषयो वा ? 'असदकरणात् ' इत्यादि हेतुपञ्चकात् सत्कार्यम् ,, इन्द्रियाणां व्यस्तानां समस्तानां वा आश्रयत्वम् !,, व्यक्ताव्यक्तरूपद्विविधप्रधानस्य लक्षणम् 353 मनोऽपि नित्यमनित्यं वा आश्रयः? 347 (उत्तरपक्षः) प्रकृतिसद्भावावेदक 'भेदानां मनः कारणान्तरनिरपेक्षमर्थप्रतिभासं जनयति परिमाणात्' इति साधनमनेकदोषदुष्टम् 354 सापेक्षं वा? 'समन्वयात् / हेतुरपि अनैकान्तिकः