________________ 13. 111. 21 ] अनुशासनपर्व [13. 112. 23 ततः सिद्धिमवाप्नोति द्विविधं शौचमुत्तमम् // 21 / एकस्तरति दुर्गाणि गच्छत्येकश्च दुर्गतिम् // 11 इति श्रीमहाभारते अनुशासनपर्वणि असहायः पिता माता तथा भ्राता सुतो गुरुः / एकादशाधिकशततमोऽध्यायः // 111 // ज्ञातिसंबन्धिवर्गश्च मित्रवर्गस्तथैव च // 12 112 मृतं शरीरमुत्सृज्य काष्ठलोष्टसमं जनाः / युधिष्ठिर उवाच / मुहूर्तमुपतिष्ठन्ति ततो यान्ति पराङ्मुखाः / पितामह महाबाहो सर्वशास्त्रविशारद / तैस्तच्छरीरमुत्सृष्टं धर्म एकोऽनुगच्छति // 13 श्रोतुमिच्छामि मानां संसारविधिमुत्तमम् // 1 तस्माद्धर्मः सहायार्थे सेवितव्यः सदा नृभिः / केन वृत्तेन राजेन्द्र वर्तमाना नरा युधि / प्राणी धर्मसमायुक्तो गच्छते स्वर्गतिं पराम् / प्राप्नुवन्त्युत्तमं स्वर्ग कथं च नरकं नृप // 2 तथैवाधर्मसंयुक्तो नरकायोपपद्यते // 14 मृतं शरीरमुत्सृज्य काष्ठलोष्टसमं जनाः / तस्मान्न्यायागतैरथैर्धर्म सेवेत पण्डितः / प्रयान्त्यमुं लोकमितः को वै ताननुगच्छति // 3 धर्म एको मनुष्याणां सहायः पारलौकिकः // 15 भीष्म उवाच / लोभान्मोहादनुक्रोशाद्भयाद्वाप्यबहुश्रुतः / असावायाति भगवान्बृहस्पतिरुदारधीः / नरः करोत्यकार्याणि परार्थे लोभमोहितः // 16 पृच्छैनं सुमहाभागमेतद्गुह्यं सनातनम् // 4 धर्मश्चार्थश्च कामश्च त्रितयं जीविते फलम् / नैतदन्येन शक्यं हि वक्तुं केनचिदद्य वै। एतत्रयमवाप्तव्यमधर्मपरिवर्जितम् // 17 वक्ता बृहस्पतिसमो न ह्यन्यो विद्यते क्वचित् // 5 युधिष्ठिर उवाच / ... वैशंपायन उवाच। श्रुतं भगवतो वाक्यं धर्मयुक्तं परं हितम् / तयोः संवदतोरेवं पार्थगाङ्गेययोस्तदा / आजगाम विशुद्धात्मा भगवान्स बृहस्पतिः // 6 शरीरविचयं ज्ञातुं बुद्धिस्तु मम जायते // 18 मृतं शरीररहितं सूक्ष्ममव्यक्ततां गतम् / ततो राजा समुत्थाय धृतराष्ट्रपुरोगमः / पूजामनुपमा चक्रे सर्वे ते च सभासदः // 7 अचक्षुर्विषयं प्राप्तं कथं धर्मोऽनुगच्छति // 19 ततो धर्मसुतो राजा भगवन्तं बृहस्पतिम् / बृहस्पतिरुवाच / उपगम्य यथान्यायं प्रश्नं पप्रच्छ सुव्रतः / / 8 पृथिवी वायुराकाशमापो ज्योतिश्च पञ्चमम् / युधिष्ठिर उवाच / बुद्धिरात्मा च सहिता धर्म पश्यन्ति नित्यदा // 20 भगवन्सर्वधर्मज्ञ सर्वशास्त्रविशारद / प्राणिनामिह सर्वेषां साक्षिभूतानि चानिशम् / मर्त्यस्य कः सहायो वै पिता माता सुतो गुरुः // एतैश्च स ह धर्मोऽपि तं जीवमनुगच्छति // 21 मृतं शरीरमुत्सृज्य काष्टलोष्टसमं जनाः / त्वगस्थिमांसं शुक्रं च शोणितं च महामते / गच्छन्त्यमुत्रलोकं वै क एनमनुगच्छति // 10 शरीरं वर्जयन्त्येते जीवितेन विवर्जितम् / / 22 बृहस्पतिरुवाच / ततो धर्मसमायुक्तः स जीवः सुखमेधते / एकः प्रसूतो राजेन्द्र जन्तुरेको विनश्यति / इह लोके परे चैव किं भूयः कथयामि ते // 23 -2685 -