________________ 12. 290. 42] महाभारते [12. 290. 69 गुरुदारप्रसक्तानां गतिं विज्ञाय चाशुभाम् // 42 गुणान्गुणशतैर्ज्ञात्वा दोषान्दोषशतैरपि / जननीषु च वर्तन्ते ये न सम्यग्युधिष्टिर / हेतून्हेतुशतैश्चित्रश्चित्रान्विज्ञाय तत्त्वतः // 56 सदेवकेषु लोकेषु ये न वर्तन्ति मानवाः // 43 अपां फेनोपमं लोकं विष्णोर्मायाशतैर्वृतम् / तेन ज्ञानेन विज्ञाय गतिं चाशुभकर्मणाम् / चित्तभित्तिप्रतीकाशं नलसारमनर्थकम् // 57 तिर्यग्योनिगतानां च विज्ञाय गतयः पृथक् // 44 तमः श्वभ्रनिभं दृष्ट्वा वर्षबुद्बुदसंनिभम् / वेदवादास्तथा चित्रानृतूनां पर्ययांस्तथा। नाशप्रायं सुखाद्धीनं नाशोत्तरमभावगम् / क्षयं संवत्सराणां च मासानां प्रक्षयं तथा // 45 रजस्तमसि संमग्नं पङ्के द्विपमिवावशम् / / 58 . पक्षक्षयं तथा दृष्ट्वा दिवसानां च संक्षयम् / सांख्या राजन्महाप्राज्ञास्त्यक्त्वा देहं प्रजाकृतम् / क्षयं वृद्धिं च चन्द्रस्य दृष्ट्वा प्रत्यक्षतस्तथा // 46 ज्ञानज्ञेयेन सांख्येन व्यापिना महता नृप / / 59 वृद्धिं दृष्ट्वा समुद्राणां क्षयं तेषां तथा पुनः / राजसानशुभान्गन्धांस्तामसांश्च तथाविधान् / . क्षयं धनानां च तथा पुनर्वृद्धिं तथैव च // 47 पुण्यांश्च सात्त्विकान्गन्धान्स्पर्शजान्देहसंश्रितान् / संयोगानां क्षयं दृष्ट्वा युगानां च विशेषतः / छित्त्वाशु ज्ञानशस्त्रेण तपोदण्डेन भारत // 60 क्षयं च दृष्ट्वा शैलानां क्षयं च सरितां तथा // 48 | ततो दुःखोदकं घोरं चिन्ताशोकमहाह्रदम् / वर्णानां च क्षयं दृष्ट्वा क्षयान्तं च पुनः पुनः। व्याधिमृत्युमहाग्राहं महाभयमहोरगम् // 61 / जरामृत्युं तथा जन्म दृष्ट्वा दुःखानि चैव ह // 49 / तमाकूर्म रजोमीनं प्रज्ञया संतरन्युत। देहदोषांस्तथा ज्ञात्वा तेषां दुःखं च तत्त्वतः / स्नेहपकं जरादुर्ग स्पर्शद्वीपमरिंदम // 62 / देहविक्लवतां चैव सम्यग्विज्ञाय भारत // // 50 कर्मागाधं सत्यतीरं स्थितव्रतमिदं नृप। आत्मदोषांश्च विज्ञाय सर्वानात्मनि संश्रितान् / हिंसाशीघ्रमहावेगं नानारसमहाकरम् // 63 स्वदेहादुत्थितान्गन्धांस्तथा विज्ञाय चाशुभान् // नानाप्रीतिमहारत्नं दुःखज्वरसमीरणम् / युधिष्ठिर उवाच / शोकतृष्णामहावतं तीक्ष्णव्याधिमहागजम् / / 64 कान्स्वगात्रोद्भवान्दोषान्पश्यस्यमितविक्रम / अस्थिसंघातसंघाटं श्लेष्मफेनमरिंदम / एतन्मे संशयं कृत्स्नं वक्तुमर्हसि तत्त्वतः / / 52 दानमुक्ताकरं भीमं शोणितहदविद्रुमम् // 65 भीष्म उवाच / हसितोत्क्रुष्टनिर्घोषं नानाज्ञानसुदुस्तरम् / पश्च दोषान्प्रभो देहे प्रवदन्ति मनीषिणः / रोदनाश्रुमलक्षारं सङ्गत्यागपरायणम् // 66 मार्गज्ञाः कापिलाः सांख्याः शृणु तानरिसूदन // 53 पुनराजन्मलोकौघं पुत्रवान्धवपत्तनम् / कामक्रोधौ भयं निद्रा पञ्चमः श्वास उच्यते / अहिंसासत्यमर्यादं प्राणत्यागमहोर्मिणम् // 67 एते दोषाः शरीरेषु दृश्यन्ते सर्वदेहिनाम् / / 54 वेदान्तगमनद्वीपं सर्वभूतदयोदधिम् / छिन्दन्ति क्षमया क्रोधं कामं संकल्पवर्जनात् / / मोक्षदुष्पापविषयं वडवामुखसागरम् // 68 सत्त्वसंशीलनान्निद्रामप्रमादाद्भयं तथा। तरन्ति मुनयः सिद्धा ज्ञानयोगेन भारत / छिन्दन्ति पञ्चमं श्वासं लध्वाहारतया नृप // 55 / तीर्वा च दुस्तरं जन्म विशन्ति विमलं नभः॥६९ -2386 -