________________ 11. 11. 18] महाभारते [ 11. 12. 15 भक्त्वा विमथितोरस्कः सुस्राव रुधिरं मुखात्॥ कृतशौचं पुनश्चैनं प्रोवाच मधुसूदनः // 1 ततः पपात मेदिन्यां तथैव रुधिरोक्षितः / राजन्नधीता वेदास्ते शास्त्राणि विविधानि च / प्रपुष्पिताग्रशिखरः पारिजात इव द्रुमः // 19 / श्रुतानि च पुराणानि राजधर्माश्च केवलाः // 2 पर्यगृह्णत तं विद्वान्सूतो गावल्गणिस्तदा / एवं विद्वान्महाप्राज्ञ नाकार्षीर्वचनं तदा। मैवमित्यब्रवीच्चैनं शमयन्सान्त्वयन्निव // 20 पाण्डवानधिकाञ्जानन्बले शौर्ये च कौरव // 3 स तु कोपं समुत्सृज्य गतमन्युर्महामनाः / राजा हि यः स्थिरप्रज्ञः स्वयं दोषानवेक्षते / हा हा भीमेति चुक्रोश भूयः शोकसमन्वितः // 21 देशकालविभागं च परं श्रेयः स विन्दति // 4 तं विदित्वा गतक्रोधं भीमसेनवधार्दितम् / उच्यमानं च यः श्रेयो गृहीते नो हिताहिते। वासुदेवो वरः पुंसामिदं वचनमब्रवीत् // 22 आपदं समनुप्राप्य स शोचत्यनये स्थितः // 5 मा शुचो धृतराष्ट्र त्वं नैष भीमस्त्वया हतः / ततोऽन्यवृत्तमात्मानं समवेक्षस्व भारत / आयसी प्रतिमा ह्येषा त्वया राजन्निपातिता // 23 राजंस्त्वं ह्यविधेयात्मा दुर्योधनवशे स्थितः // 6 त्वां क्रोधवशमापन्नं विदित्वा भरतर्षभ / आत्मापराधादायस्तस्तत्कि भीमं जिघांससि / मयापकृष्टः कौन्तेयो मृत्योर्दष्ट्रान्तरं गतः // 24 तस्मात्संयच्छ कोपं त्वं स्वमनुस्मृत्य दुष्कृतम् // " न हि ते राजशार्दूल बले तुल्योऽस्ति कश्चन / यस्तु तां स्पर्धया क्षुद्रः पाञ्चालीमानयत्सभाम् / कः सहेत महाबाहो बाह्वोर्निग्रहणं नरः // 25 स हतो भीमसेनेन वैरं प्रतिचिकीर्षता // 8 यथान्तकमनुप्राप्य जीवन्कश्चिन्न मुच्यते / / आत्मनोऽतिक्रमं पश्य पुत्रस्य च दुरात्मनः / एवं बाह्वन्तरं प्राप्य तव जीवेन्न कश्चन // 26 यदनागसि पाडूनां परित्यागः परंतप // 9 तस्मात्पुत्रेण या सा ते प्रतिमा कारितायसी / एवमुक्तः स कृष्णेन सर्वं सत्यं जनाधिप / भीमस्य सेयं कौरव्य तवैवोपहृता मया // 27 उवाच देवकीपुत्रं धृतराष्ट्रो महीपतिः // 10 पुत्रशोकाभिसंतापाद्धर्मादपहृतं मनः / एवमेतन्महाबाहो यथा वदसि माधव / तव राजेन्द्र तेन त्वं भीमसेनं जिघांससि // 28 पुत्रस्नेहस्तु धर्मात्मन्धैर्यान्मां समचालयत् // 11 न च ते तत्क्षमं राजन्हन्यास्त्वं यद्वृकोदरम् / दिष्टया तु पुरुषव्याघ्रो बलवान्सत्यविक्रमः / न हि पुत्रा महाराज जीवेयुस्ते कथंचन // 29 त्वद्गुप्तो नागमत्कृष्ण भीमो बाह्वन्तरं मम // 12 तस्माद्यत्कृतमस्माभिर्मन्यमानैः क्षमं प्रति / इदानीं त्वहमेकायो गतमन्युर्गतज्वरः। अनुमन्यस्व तत्सर्वं मा च शोके मनः कृथाः // 30 मध्यमं पाण्डवं वीरं स्पष्टुमिच्छामि केशव // 13 इति श्रीमहाभारते स्त्रीपर्वणि हतेषु पार्थिवेन्द्रेषु पुत्रेषु निहतेषु च / एकादशोऽध्यायः // 11 // पाण्डुपुत्रेषु मे शर्म प्रीतिश्चाप्यवतिष्ठते // 14 ___ ततः स भीमं च धनंजयं च वैशंपायन उवाच / __माद्रथाश्च पुत्रौ पुरुषप्रवीरौ / तत एनमुपातिष्ठः शौचा) परिचारकाः / पस्पर्श गात्रैः प्ररुदत्सुगात्रा- 1970 -