________________ 11. 2.7] महाभारते [11. 3. 11 सर्वे चाभिमुखाः क्षीणास्तत्र का परिदेवना // 7 शयानं चानुशयति तिष्ठन्तं चानुतिष्ठति / अदर्शनादापतिताः पुनश्चादर्शनं गताः। अनुधावति धावन्तं कर्म पूर्वकृतं नरम् // 22 न ते तव न तेषां त्वं तत्र का परिदेवना // 8 यस्यां यस्यामवस्थायां यत्करोति शुभाशुभम् / हतोऽपि लभते स्वर्ग हत्वा च लभते यशः / तस्यां तस्यामवस्थायां तत्तत्फलमुपाभुते / / 23 उभयं नो बहुगुणं नास्ति निष्फलता रणे // 9 इति श्रीमहाभारते स्त्रीपर्वणि तेषां कामदुघाल्लोकानिन्द्रः संकल्पयिष्यति / द्वितीयोऽध्यायः // 2 // इन्द्रस्यातिथयो ह्येते भवन्ति पुरुषर्षभ // 10 न यज्ञैर्दक्षिणावद्भिर्न तपोभिर्न विद्यया / धृतराष्ट्र उवाच / स्वर्ग यान्ति तथा मा यथा शूरा रणे हताः // 11 सुभाषितैर्महाप्राज्ञ शोकोऽयं विगतो मम / मातापितृसहस्राणि पुत्रदारशतानि च / भूय एव तु वाक्यानि श्रोतुमिच्छामि तत्त्वतः // 1 संसारेष्वनुभूतानि कस्य ते कस्य वा वयम् / / 12 अनिष्टानां च संसर्गादिष्टानां च विवर्जनात् / शोकस्थानसहस्राणि भयस्थानशतानि च / कथं हि मानसैर्दुःखैः प्रमुच्यन्तेऽत्र पण्डिताः // 1 दिवसे दिवसे मूढमाविशन्ति न पण्डितम् // 13 विदुर उवाच / न कालस्य प्रियः कश्चिन्न द्वेष्यः कुरुसत्तम। यतो यतो मनो दुःखात्सुखाद्वापि प्रमुच्यते। न मध्यस्थः क्वचित्कालः सर्वं कालः प्रकर्षति॥१४ / ततस्ततः शमं लब्ध्वा सुगति विन्दते बुधः // 3 अनित्यं जीवितं रूपं यौवनं द्रव्यसंचयः / अशाश्वतमिदं सर्वं चिन्त्यमानं नरर्षभ। आरोग्यं प्रियसंवासो गृध्येदेषु न पण्डितः / / 15 / कदलीसंनिभो लोकः सारो ह्यस्य न विद्यते // 1 न जानपदिकं दुःखमेकः शोचितुमर्हसि / गृहाण्येव हि मानामाहुदेहानि पण्डिताः। ..; अप्यभावेन युज्येत तच्चास्य न विवर्तते // 16 कालेन विनियुज्यन्ते सत्त्वमेकं तु शोभनम् // 5 अशोचन्प्रतिकुर्वीत यदि पश्येत्पराक्रमम् / यथा जीर्णमजीणं वा वस्त्रं त्यक्त्वा तु वै नरः / भैषज्यमेतदुःखस्य यदेतन्नानुचिन्तयेत् / अन्यद्रोचयते वस्त्रमेवं देहाः शरीरिणाम् / / 6 चिन्त्यमानं हि न व्येति भूयश्चापि विवर्धते // 17 / वैचित्रवीर्य वासं हि दुःखं वा यदि वा सुखम् / अनिष्टसंप्रयोगाच्च विप्रयोगाप्रियस्य च / * प्राप्नुवन्तीह भूतानि स्वकृतेनैव कर्मणा // 7 मनुष्या मानसैर्दुःखैयुज्यन्ते येऽल्पबुद्धयः // 18 / कर्मणा प्राप्यते स्वर्ग सुखं दुःखं च भारत। नार्थो न धर्मो न सुखं यदेतदनुशोचसि। ततो वहति तं भारमवशः स्वक्शोऽपि वा // 8 न च नापैति कार्यार्थात्रिवर्गाच्चैव भ्रश्यते // 19 यथा च मृन्मयं भाण्डं चक्रारूढं विपद्यते / अन्यामन्यां धनावस्थां प्राप्य वैशेषिकी नराः।। किंचित्प्रक्रियमाणं वा कृतमात्रमथापि वा // 9 असंतुष्टाः प्रमुह्यन्ति संतोषं यान्ति पण्डिताः॥२० / छिन्नं वाप्यवरोप्यन्तमवतीर्णमथापि वा। प्रज्ञया मानसं दुःखं हन्याच्छारीरमौषधैः / आर्द्र वाप्यथ वा शुष्कं पच्यमानमथापि वा // 10 एतज्ज्ञानस्य सामर्थ्य न बालैः समतामियात् / / 21 अवतार्यमाणमा पाकादुद्धृतं वापि भारत। . - 1962 -