________________ 5. 181. 11] उद्योगपर्व [5. 182. 1 प्रत्याजघ्ने च तद्रामो गुह्यकास्त्रेण भारत // 11 तपोधनास्ते सहसा काश्या च भृगुनन्दनम् // 25 ततोऽस्रमहमाग्नेयमनुमत्र्य प्रयुक्तवान् / त एनं संपरिष्वज्य शनैराश्वासयंस्तदा। वारुणेनैव रामस्तद्वारयामास मे विभुः // 12 पाणिभिर्जलशीतैश्च जयाशीभिश्च कौरव // 26 एवमस्राणि दिव्यानि रामस्याहमवारयम् / ततः स विह्वलो वाक्यं राम उत्थाय माब्रवीत् / रामश्च मम तेजस्वी दिव्यास्त्रविदरिंदमः // 13 तिष्ठ भीष्म हतोऽसीति बाणं संधाय कार्मुके // 27 ततो मां सव्यतो राजनरामः कुर्वन्द्विजोत्तमः / स मुक्तो न्यपतत्तर्णं पार्श्वे सव्ये महाहवे। उरस्यविध्यत्संक्रुद्धो जामदग्न्यो महाबलः // 14 येनाहं भृशसंविग्नो व्याघूर्णित इव द्रुमः // 28 ततोऽहं भरतश्रेष्ठ संन्यषीदं रथोत्तमे / हत्वा हयांस्ततो राजशीघ्रास्त्रेण महाहवे / अथ मां कश्मलाविष्टं सूतस्तूर्णमपावहत् / अवाकिरन्मां विश्रब्धो बाणैस्तैर्लोमवाहिभिः॥२९ गोरुतं भरतश्रेष्ठ रामबाणेप्रपीडितम् // 15 ततोऽहमपि शीघ्रास्त्रं समरेऽप्रतिवारणम् / ततो मामपयातं वै भृशं विद्धमंचेतसम् / अवासृजं महाबाहो तेऽन्तराधिष्ठिताः शराः / रामस्यानुचरा हृष्टाः सर्वे दृष्ट्वा प्रचुक्रुशुः / रामस्य मम चैवाश व्योमावृत्य समन्ततः // 30 अकृतव्रणप्रभृतयः काशिकन्या च भारत // 16 न स्म सूर्यः प्रतपति शरजालसमावृतः / ततस्तु लब्धसंज्ञोऽहं ज्ञात्वा सूतमथाब्रुवम् / / मातरिश्वान्तरे तस्मिन्मेघरुद्ध इवानदत् / / 31 याहि सूत यतो रामः सज्जोऽहं गतवेदनः // 17 ततो वायोः प्रकम्पाच्च सूर्यस्य च मरीचिभिः / तलो मामवहत्सूतो हयैः परमशोभितैः / अभितापात्स्वभावाच्च पावकः समजायत // 32 नृत्यद्भिरिव कौरव्य मारुतप्रतिमैर्गतौ // 18 ते शराः स्वसमुत्थेन प्रदीप्ताश्चित्रभानुना / ततोऽहं राममासाद्य बाणजालेन कौरव / भूमौ सर्वे तदा राजन्मस्मभूताः प्रपेदिरे // 33 अवाकिरं सुसंरब्धः संरब्धं विजिगीषया॥ 19 तदा शतसहस्राणि प्रयुतान्यर्बुदानि च / तानापतत एवासौ रामो बाणानजिह्मगान् / अयुतान्यथ खर्वाणि निखर्वाणि च कौरव / बाणैरेवाच्छिनत्तूर्णमेकैकं त्रिभिराहवे // 20 रामः शराणां संक्रुद्धो मयि तूर्णमपातयत् // 34 ततस्ते मृदिताः सर्वे मम बाणाः सुसंशिताः। ततोऽहं तानपि रणे शरैराशीविषोपमैः / रामबाणैर्द्विधा छिन्नाः शतशोऽथ महाहवे // 21 संछिद्य भूमौ नृपतेऽपातयं पन्नगानिव // 35 ततः पुनः शरं दीप्तं सुप्रभं कालसंमितम् / एवं तदभवद्युद्धं तदा भरतसत्तम / असृजं जामदग्न्याय रामायाहं जिघांसया // 22 / संध्याकाले व्यतीते तु व्यपायात्स च मे गुरुः॥३६ तेन त्वभिहतो गाढं बाणच्छेदवशं गतः। इति श्रीमहाभारते उद्योगपर्वणि मुमोह सहसा रामो भूमौ च निपपात ह // 23 एकाशीत्यधिकशततमोऽध्यायः // 181 // ततो हाहाकृतं सर्वं रामे भूतलमाश्रिते / 182 जगद्भारत संविग्नं यथार्कपतनेऽभवत् // 24 भीष्म उवाच / तत एनं सुसंविग्नाः सर्व एवाभिदुद्रुवः / ___ समागतस्य रामेण पुनरेवातिदारुणम् / - 1111 -