________________ 5. 70. 46 ] उद्योगपर्व [5. 70.75 पापः क्षत्रियधर्मोऽयं वयं च क्षत्रबान्धवाः / अनिवृतेन मनसा ससर्प इव वेश्मनि // 60 स नः स्वधर्मोऽधर्मो वा वृत्तिरन्या विगर्हिता // 46 उत्सादयति यः सर्वं यशसा स वियुज्यते / शूद्रः करोति शुश्रूषां वैश्या विपणिजीविनः / अकीर्तिं सर्वभूतेषु शाश्वतीं स नियच्छति // 61 वयं वधेन जीवामः कपालं ब्राह्मणैर्वृतम् // 47 / न हि वैराणि शाम्यन्ति दीर्घकालकृतान्यपि / क्षत्रियः क्षत्रियं हन्ति मत्स्यो मत्स्येन जीवति। आख्यातारश्च विद्यन्ते पुमांश्चोत्पद्यते कुले // 62 श्वा श्वानं हन्ति दाशार्ह पश्य धर्मो यथागतः // 48 न चापि वैरं वैरेण केशव व्युपशाम्यति / युद्धे कृष्ण कलिर्नित्यं प्राणाः सीदन्ति संयुगे। हविषाग्निर्यथा कृष्ण भूय एवाभिवर्धते // 63 बलं तु नीतिमात्राय हठे जयपराजयौ // 49 / अतोऽन्यथा नास्ति शान्तिर्नित्यमन्तरमन्ततः / नात्मच्छन्देन भूतानां जीवितं मरणं तथा।। अन्तरं लिप्समानानामयं दोषो निरन्तरः // 64 नाप्यकाले सुखं प्राप्यं दुःखं वापि यदूत्तम // 50 पौरुषेयो हि बलवानाधिहृदयबाधनः / एको ह्यपि बहून्हन्ति नन्त्येकं बहवोऽप्युत। तस्य त्यागेन वा शान्तिनिवृत्त्या मनसोऽपि वा // 65 शूरं कापुरुषो हन्ति अयशस्वी यशस्विनम् // 51 अथ वा मूलघातेन द्विषतां मधुसूदन / जयश्चैवोभयोदृष्ट उभयोश्च पराजयः / फलनिर्वृत्तिरिद्धा स्यात्तन्नृशंसतरं भवेत् // 66 तथैवापचयो दृष्टो व्यपयाने क्षयव्ययौ // 52 या तु त्यागेन शान्तिः स्यात्तदृते वध एव सः। सर्वथा वृजिनं युद्धं को नन्न प्रतिहन्यते / संशयाच्च समुच्छेदाद्विषतामात्मनस्तथा // 67 हतस्य च हृषीकेश समौ जयपराजयौ // 53 न च त्यक्तुं तदिच्छामो न चेच्छामः कुलक्षयम् / पराजयश्च मरणान्मन्ये नैव विशिष्यते / अत्र या प्रणिपातेन शान्तिः सैव गरीयसी // 68 यस्य स्याद्विजयः कृष्ण तस्याप्यपचयो ध्रुवम् // 54 सर्वथा यतमानानामयुद्धमभिकाङ्क्षताम् / अन्ततो दयितं घ्नन्ति केचिदप्यपरे जनाः / सान्त्वे प्रतिहते युद्धं प्रसिद्धमपराक्रमम् // 69 तस्याङ्ग बलहीनस्य पुत्रान्भ्रातृनपश्यतः / प्रतिघातेन सान्त्वस्य दारुणं संप्रवर्तते / निर्वेदो जीविते कृष्ण सर्वतश्चोपजायते // 55 तच्छुनामिव गोपादे पण्डितैरुपलक्षितम् // 70 ये ह्येव वीरा हीमन्त आर्याः करुणवेदिनः / लाङ्गूलचालनं क्ष्वेडः प्रतिरावो विवर्तनम् / त एव युद्धे हन्यन्ते यवीयान्मुच्यते जनः // 56 दन्तदर्शनमारावस्ततो युद्धं प्रवर्तते // 71 हत्वाप्यनुशयो नित्यं परानपि जनार्दन / तत्र यो बलवान्कृष्ण जित्वा सोऽत्ति तदामिषम् / अनुबन्धश्च पापोऽत्र शेषश्चाप्यवशिष्यते // 57 एवमेष मनुष्येषु विशेषो नास्ति कश्चन // 72 शेषो हि बलमासाद्य न शेषमवशेषयेत् / सर्वथा त्वेतदुचितं दुर्बलेषु बलीयसाम् / सर्वोच्छेदे च यतते वैरस्यान्तविधित्सया // 58 अनादरो विरोधश्च प्रणिपाती हि दुर्बलः // 73 जयो वैरं प्रसृजति दुःखमास्ते पराजितः / पिता राजा च वृद्धश्च सर्वथा मानमर्हति / सुखं प्रशान्तः स्वपिति हित्वा जयपराजयौ // 59 / तस्मान्मान्यश्च पूज्यश्च धृतराष्ट्रो जनार्दन // 74 जातवैरश्च पुरुषो दुःखं स्वपिति नित्यदा। पुत्रस्नेहस्तु बलवान्धृतराष्ट्रस्य माधव / -987 -