________________ 3. 10. 10] महाभारते [ 3. 11. 12 प्रतोदेनाभिनिघ्नन्तं लाङ्गलेन निपीडितम् // 10 दुर्योधनस्तव सुतः शमं गच्छतु पाण्डवैः // 23 एतं दृष्ट्वा भृशं श्रान्तं वध्यमानं सुराधिप / इति श्रीमहाभारते आरण्यकपर्वणि दशमोऽध्यायः // 10 // कृपाविष्टास्मि देवेन्द्र मनश्चोद्विजते मम // 11 11 . एकस्तत्र बलोपेतो धुरमुद्वहतेऽधिकाम् / धृतराष्ट्र उवाच। अपरोऽल्पबलप्राणः कृशो धमनिसंततः / एवमेतन्महाप्राज्ञ यथा वदसि नो मुने। कृच्छ्रादुद्वहते भारं तं वै शोचामि वासव // 12 अहं चैव विजानामि सर्वे चेमे नराधिपाः // 1 वध्यमानः प्रतोदेन तुद्यमानः पुनः पुनः / भवांस्तु मन्यते साधु यत्कुरूणां सुखोदयम् / नैव शक्नोति तं भारमुद्वोढुं पश्य वासव // 13 तदेव विदुरोऽप्याह भीष्मो द्रोणश्च मां मुने // 2 ततोऽहं तस्य दुःखार्ता विरौमि भृशदुःखिता। यदि त्वहमनुग्राह्यः कौरवेषु दया यदि / अश्रूण्यावर्तयन्ती च नेत्राभ्यां करुणायती // 14 अनुशाधि दुरात्मानं पुत्रं दुर्योधनं मम // 3. ___ इन्द्र उवाच / व्यास उवाच / तव पुत्रसहस्रेषु पीड्यमानेषु शोभने / अयमायाति वै राजन्मैत्रेयो भगवानृषिः / किं कृपायितमस्त्यत्र पुत्र एकोऽत्र पीड्यते // 15 अन्वीय पाण्डवान्भ्रातृनिहैवास्मदिदृक्षया // 4 सुरभिरुवाच / एष दुर्योधनं पुत्रं तव राजन्महानृषिः / यदि पुत्रसहस्रं मे सर्वत्र सममेव मे। अनुशास्ता यथान्यायं शमायास्य कुलस्य ते // 5 दीनस्य तु सतः शक्र पुत्रस्याभ्यधिका कृपा // 16 ब्रूयाद्यदेष राजेन्द्र तत्कार्यमविशङ्कया। व्यास उवाच / अक्रियायां हि कार्यस्य पुत्रं. ते शप्स्यते रुषा॥ 6 तदिन्द्रः सुरभीवाक्यं निशम्य भृशविस्मितः / वैशंपायन उवाच / जीवितेनापि कौरव्य मेनेऽभ्यधिकमात्मजम् // 17 एवमुक्त्वा ययौ व्यासो मैत्रेयः प्रत्यदृश्यत / प्रववर्ष च तत्रैव सहसा तोयमुल्बणम् / पूजया प्रतिजग्राह संपुत्रस्तं नराधिपः / / 7 कर्षकस्याचरन्विघ्नं भगवान्पाकशासनः // 18 दत्त्वााद्याः क्रियाः सर्वा विश्रान्तं मुनिपुंगवम् / तद्यथा सुरभिः प्राह सममेवास्तु ते तथा।। प्रश्रयेणाब्रवीद्राजा धृतराष्ट्रोऽम्बिकासुतः // 8 सुतेषु राजन्सर्वेषु दीनेष्वभ्यधिका कृपा // 19 सुखेनागमनं कञ्चिद्भगवन्कुरुजाङ्गले। यादृशो मे सुतः पाण्डुस्तादृशो मेऽसि पुत्रक / कञ्चित्कुशलिनो वीरा भ्रातरः पञ्च पाण्डवाः॥९ विदुरश्च महाप्राज्ञः स्नेहादेतद्भवीम्यहम् // 20 समये स्थातुमिच्छन्ति कच्चिच्च पुरुषर्षभाः / चिराय तव पुत्राणां शतमेकश्च पार्थिव / कञ्चित्कुरूणां सौभ्रात्रमव्युच्छित्रं भविष्यति // 10 पाण्डोः पञ्चैव लक्ष्यन्ते तेऽपि मन्दाः सुदुःखिताः।। मैत्रेय उवाच / कथं जीवेयुरत्यन्तं कथं वर्धेयुरित्यपि / तीर्थयात्रामनुक्रामन्प्राप्तोऽस्मि कुरुजाङ्गलम् / इति दीनेषु पार्थेषु मनो मे परितप्यते // 22 यदृच्छया धर्मराजं दृष्टवान्काम्यके वने // 11 यदि पार्थिव कौरव्याञ्जीवमानानिहेच्छसि। तं जटाजिनसंवीतं तपोवननिवासिनम् / -398 -