________________ // अहम् // // श्री शङ्केश्वरपार्श्वनाथाय नमः // // श्रीमद् विजय भद्रसूरीश्वरेभ्यो नमः // पुरोवाक् इह खलु विदितमेव विदुषां व्याकरणशास्त्रस्य महत्त्वम् , न तेन विना शास्त्रेष्वस्खलिता गतिः / शाने चाकुण्ठिता मतिः निःश्रेयसफलदानमुखा सम्पनीपयते / उक्तं चाऽन्यत्र"व्याकरणात् पदसिद्धिः, पदसिद्धेरर्थनिर्णयो भवति। अर्थात्तत्त्वज्ञान तत्त्वज्ञानात् परं श्रेयः॥" अस्य,ग्रन्थस्य प्रारम्भेऽप्यूचुः ग्रन्थकारा. कलिकालसर्वज्ञाः श्री हेमचन्द्राचार्याः “इह तावत् पदपदार्थज्ञानद्वारोत्पन्नं हेयोपायदेयज्ञानं निःश्रेयस-हेतुः इति प्रसिद्धम् / " .. अतो निःश्रेयसफलदानलब्धप्रतिष्ठस्य पञ्चाङ्गसंस्कृतव्याकरणस्यैकतमस्याङ्गस्य धातुपाठस्य विवरणात्मकमिदं ग्रन्थरत्न-धातुपारायणम्- विदुषां करकमलेषु समर्पयन्तो वयं परमां मुदं लभामहे / व्याकरणस्य अङ्गानि : . इह खलु संस्कृतव्याकरणशाने पञ्च अङ्गानि / इमानि च तानि- सूत्रपाठः धातुपाठः, गणपाठः, उणादिपाठः, लिङ्गानुशासनं च / अत्र सूत्रपाठो मुख्यः, शेषास्तस्योपकारिणः; ते च 'खिल' शब्देन व्यवट्रियन्ते / अस्ति संस्कृतव्याकरणवाङ्मये धातुपाठस्य विशिष्टं स्थानम् / शब्दानुशासनप्रवचने अनिवार्यमस्य प्रवचनम् / अत एव पूज्यपाद-देवनन्दी-कातन्त्र-चन्द्र-शाकटायनादयो वैयाकरणा. स्वं स्वं धातुपाठं प्रोचुः / पाणिनेरपि प्राचीनस्य आपिशलेः वैयाकरणस्य बहवो धातवो यत्र तत्र ग्रन्थेषूपलभ्यन्ते (सकारमात्रमस्ति धातुमापिशलिराचार्यः प्रतिजानीते, [ सिद्धहेमबृहन्न्यास, 1 / 1 / 22, पृ. 226 ) ततोऽपि प्राक्तनस्य काशकृत्स्नस्य सम्पूर्णो धातुपाठ उपलभ्यते / ___श्री हेमचन्द्राचार्यैरपि स्वकीयधातुपाठस्य प्रवचनं कृतम् , इदं 'धातुपारायणम्' तस्यैव धातुपाठस्योपरि रचितं स्वोपझं विवरणम् / न केवलं धातुपाठः, अपि तु शब्दानुशासनस्य पञ्चाऽप्यनानि विरचितानि तैः /
