Page Text
________________ विसर्जनीयसंधि अहो विसर्जनीयो रमापद्यते अरेफे घोषवति च स्वरे परे। अहर्गणः। अहरत्र। अहर्जयति अहरायाति / अहर्हसति / अहरपि / रेफे तु अहो राजते / अहो रात्रम् / अहो रूपम् / / अहः भ्याम् / अहः भिः / इति स्थिते // न स्यादिभे // 116 // अहो विसर्जनीयो न रमापद्यते स्यादिभे परे। अहोभ्याम् / अहोभिः। स्यादिभे इति किम् / अहर्भुक्तिः / अहर्भवति // अहः पतिः / इति स्थिते।। अहरादीनां पत्यादिषु // 117 // अहरादीनां विसर्जनीयो वा रमापद्यते पत्यादिषु परत:। अहर्पति: अहः पतिः / इत्यादि // एष: करोति / स: गच्छति / इति स्थिते / एषसपरो व्यञ्जने लोप्यः // 118 // एषसाभ्याम् परो विसर्जनीयो लोप्यो भवति व्यञ्जने परे / एष करोति / स गच्छति / अग्नि: रथेन / पुन: रात्रिः / इति स्थिते। . रो रे लोपं स्वरश्च पूर्वो दीर्घः // 119 // रे परे रो लोपमापद्यते पूर्वस्वरश्च दी? भवति / अग्नीरथेन / पुनारात्रिः / / वट छाया। कवि छन्दः / तनु छवि: / इति स्थिते। अर्थात् दिनवाची अहन् के न् के विसर्ग का यह नियम है जबकि आगे रकार नहीं होना चाहिये। अहः + गण: = अहर्गणः, अहः + अत्र = अहरत्र / अहः + जयति = अहर्जयति / अहः + आयाति = अहरायाति, अहः+ हसति = अहर्हसति / अहः + अपि = अहरपि। यदि आगे रेफ है तो विसर्ग को 'उ' होकर संधि हो जाती है। अहः + राजते = अह उ+ राजते = अहोराजते। अहः रात्रम् = अह उ+ रात्रम् = अहोरात्रम् / अहः + रूपम् = अहोरूपम् / अहः + भ्याम्। सि आदि विभक्ति के भ्याम्, भिस् के आने पर विसर्ग का रकार नहीं होता है // 116 // अह+ भ्याम् = अहोभ्याम्, अहः + भिस् = अहोभिः / सि आदि विभक्ति के भ्याम् भिस् के नहीं आने पर रकार हो जायेगा जैसे अहः + भुक्ति: = अहर्भुक्तिः / अहः + भवति = अहर्भवति / अहः + पति:। पति आदि शब्दों के आने पर अहः के विसर्ग को विकल्प से रकार हो जाता है // 117 // अहः + पति: = अहर्पति:, अहःपतिः / एष: + करोति / व्यंजन के आने पर एष और स के विसर्ग का लोप हो जाता है // 118 // एष: + करोति = एष करोति, स: + गच्छति = स गच्छति / अग्नि: + रथेन 'नामि परो रम्' इस सूत्र से विसर्ग को रकार होकर पुन:रकार के आने पर पूर्व के रकार का लोप होकर पूर्व को दीर्घ हो जाता है // 119 // अग्नि र् + रथेन = अग्नी रथेन, पुनर् + रात्रि = पुनारात्रिः / वट+छाया
| SR No. | 004310 |
| Book Title | Katantra Vyakaran |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Gyanmati Mataji |
| Publisher | Digambar Jain Trilok Shodh Sansthan |
| Publication Year | 1992 |
| Total Pages | 444 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 8 MB |