Page Text
________________ व्यञ्जनान्ता: पुल्लिङ्गः 107 हशषछान्तानां यजादीनां च डो भवति विरामे व्यञ्जनादौ च / इति डत्वं / साधुतट, साधुतड् / साधुतक्षौ / साधुतक्षः / संबोधनेऽपि तद्वत् / साधुतक्षं / साधुतक्षौ / साधुतक्ष: / साधुतक्षा / साधुतड्भ्यां / साधुतड्भिः इत्यादि / षष्शब्दस्य तु भेदः / तस्य बहुवचनमेव। जश्शलोर्लुक् / षट्, षड् / षड्भिः / षड्भ्यः / आमि नुरागमो डत्वं च। षडो णो ने // 317 // संख्याया: ष्णान्ताया: षडा णो भवति विभक्तौ ने परे / षण्णां / षट्त्सु, षट्सु इत्यादि / सकारान्त: पुल्लिङ्गः सुवचस् शब्दः / सौ अन्त्वसन्तस्येत्यादिना दीर्घः / सुवचा: / सुवचसौ / सुवचस: हे सुवच: / हे सुवचसौ / हे सुवचस: / सुवचसं / सुवचसौ / सुवचस: / सुवचसा / सुवचोभ्यां / सुवचोभिः / इत्यादि / एवं चन्द्रमस् पीतवासस् स्थूलशिरस् हिरण्यरेतस् सुश्रोतस् प्रभृतयः / उशनस् शब्दस्य तु भेदः / साधुतक्ष्साधुतड्, साधुतट साधुतक्षौ साधुतक्षः हे साधुतड्, हे साधुतट ! हे साधुतक्षौ ! हे साधुतक्षः ! साधुतक्षम् साधुतक्षौ साधुतक्षः साधुतक्षा साधुतड्भ्याम् साधुतभिः साधुतक्षे साधुतड्भ्याम् साधुतड्भ्यः साधुतक्षः साधुतड्भ्याम् साधुतड्भ्यः साधुतक्षः साधुतक्षोः साधुतक्षाम् साधुतक्षि साधुतक्षोः साधुतट्सु, साधुतट्त्सु षष् + जस्, षष् + शस् . 'जश्शसोलुंक' सूत्र से जस्, शस् का लुक् शब्द से लोप करके “हशषछान्तेजादीनां ड:" सूत्र से ष् को ड् होकर पुनश्च विकल्प से प्रथम अक्षर होकर षट्, षड् बना।। षष् आम् नु का न होकर न् को ण् हो गया पुन: .. आगे नकार विभक्ति के आने पर संख्यावाची षट् शब्द के ट् को ण् हो जाता है // 317 // अत: षण्णाम् बना। षष् + सु २७१वें सूत्र से ष् को ट् होकर षट्सु एवं “टात् सुप्तादिर्वा” इस २७६वें सूत्र से 'त्' *' का आगम. होकर षट्त्सु बना। षट्, षड् / षट्, षड् / षड्भिः / षड्भ्य: षड्भ्यः षण्णाम् षट्सु, षट्त्सु अब सकारांत पुल्लिग सुवचस् शब्द है। सुवचस् + सि, सि विभक्ति का लोप होकर “अन्त्वसन्तस्य चाधातोस्सौ” २७७वें सूत्र से असंबुद्धि सि के आने पर अस् के 'अ' को दीर्घ होकर स् को विसर्ग होकर सुवचा: बना। ___सुवचस्-अच्छे वचन बोलने वाला। सुवचाः सुवचसौ. सुवचसः / सुवचसे सुवचोभ्याम् सुवचोभ्यः हे सुवचः ! हे सुवचसौ ! हे सुवचसः ! | सुवचसः सुवचोभ्याम् सुवचोभ्यः सुवचसम् सुवचसो सुवचस: सुवचसोः सुवचसाम् सुवचसा सुवचोभ्याम् सुवचोभिः | सुवचसि सुवचसोः सुवचःसु इसी प्रकार से चन्द्रमस्, पीतवासस्, स्थूनशिरस्, हिरण्यरेतस्, सुश्रोतस् आदि के रूप चलते हैं। उशनस् शब्द में कुछ भेद है। उशनस् + सि सुवचसः १.ते-के यजादयः यज-सज् मृज-भ्राज-राज परिव्राज इति यजादयः॥
| SR No. | 004310 |
| Book Title | Katantra Vyakaran |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Gyanmati Mataji |
| Publisher | Digambar Jain Trilok Shodh Sansthan |
| Publication Year | 1992 |
| Total Pages | 444 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 8 MB |