Page Text
________________ नमो मृत्युजिते [स्वर-व्यञ्जनानां स्थान-करण-प्रयत्नपरिचयः' ] स्थान-करण-प्रयत्नेभ्यो वर्णा जायन्ते। विसर्जनीय - जिह्वामूलीय - उपध्मानीयाश्च (1) तत्र स्थानम् -- विवृतकण्ठाः श्वासानुप्रदानाः अघोषाश्च / कण्ठः अ-कु-ह-विसर्जनीयानाम् / / प्रथम - तृतीय - पञ्चमाः अन्तःस्थाश्च कण्ठ-तालुकम् इत्-एत्-ऐताम् / / अल्पप्राणाः / कण्ठ-ओष्ठम् उत्-ओत्-औताम् / इतरे महाप्राणाः / मूर्धा ऋ-टु-र-षाणाम् / तृतीय- चतुर्थ - पञ्चमाः सानुस्वारदन्ता लु-तु-ल-सानाम् / अन्तःस्थ-हकाराः संवृतकण्ठाः नादानुनासिका अनुस्वारस्य / प्रदानाः घोषवन्तः / स्वस्थान-अनुनासिका द्वितीय - चतुर्थाः श-ष - स-हाश्च __ङ-ञ-ण-न-माः / ऊष्माणः / तालु इ-चु-य-शानाम् / कादयः मावसानाः स्पर्शाः / ओष्ठौ उ-पु-उपध्मानीयानाम् / अन्तःस्था य-र-ल-वा इति एष बाह्यदन्त-ओष्ठम् वकारस्य / प्रयत्नः / जिह्वामूलम् जिह्वामूलीयस्य / / अत्र च अवर्णः हस्वः दीर्घः प्लुत (2) करणम् -- इति त्रिधा भिन्नः / जिह्वाग्रम् दन्त्यानाम् / प्रत्येकम् उदात्त-अनुदात्त-स्वरितभेदेन जिह्वोपानम् शिरस्यानाम् / सानुनासिक-निरनुनासिकभेदेन च अष्टाजिह्वामध्यम् तालव्यानाम् / दशधा भवति / शेषाः स्वस्थानकरणाः // एवम् इवर्ण-उवर्णी ऋवर्णश्च / (3) प्रयत्नः द्विविधः-आभ्यन्तरः बाह्य लुवर्णस्य दीर्घा न सन्ति तेन स श्च / तत्र आभ्यन्तरः-- द्वादशधा भवति / संवृतत्वम् विवृतत्वम् स्पृष्टत्वम् / सन्ध्यक्षराणां हस्वाभावात् तानि अपि ईषत्स्पृष्टत्वं च / द्वादशधा / संवृतत्वम् अकारस्य / एकमात्रिकः हस्वः / / विवृतत्वम् स्वराणाम् ऊष्मणां च / द्विमात्रिक: दीर्घः / तेभ्यः विवृततरत्वम् एत्-ओतोः / त्रिमात्रिकः प्लुतः / .... ताभ्याम् ऐत्-औतोः / ताभ्यामपि उच्चैः उदात्तः / आकारस्य / नीचैः अनुदात्तः / . स्पृष्टत्वम् स्पर्शानाम् / समाहारः स्वरितः / / ईषत्स्पृष्टत्वम् अन्तःस्थानाम् / स्वस्थानानुनासिकः निरनुनासिकश्च / बाह्य :-- अन्तःस्थाः द्विप्रभेदा रेफजिताः वर्गाणां प्रथम-द्वितीयाः श-ष-स- सानुनासिका निरनुनासिकाश्च / [इति चन्द्रगोमिकृतं वर्णसूत्रं समाप्तम् ] . 1 एतद्विषयः “इकः असस्थाने ह्रस्वश्व असमासे" 5 / 2 / 132 / इत्यस्मिन् सूत्रे प्रयुक्ते 'सस्थान' शब्दे।
| SR No. | 004292 |
| Book Title | Chandravyakaranam |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Bechardas Doshi |
| Publisher | Rajasthan Prachyavidya Pratishthan Jodhpur |
| Publication Year | 1889 |
| Total Pages | 270 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 16 MB |