________________
आगम
“उत्तराध्ययनानि”- मूलसूत्र-४ (मूलं+नियुक्ति:+वृत्ति:) अध्ययनं [३६], मूलं [-] /गाथा ||४९-५०|| नियुक्ति : [५५६...], भाष्यं [१५...]
(४३)
प्रत
सूत्रांक
[४९
-५०
उत्तराध्य. यप्रकर्षस्थासम्भयो यतो यत्प्रकृष्यमाणहानिकं तत्कचित्सम्भविहानिप्रकर्षनिष्ठमपि.रष्एं, यथा हेमनि कालिकाकिट्टादि, जीवाजीव बृहद्वृत्तिः
प्रकृष्यमाणहानयश्च रागादयः, तथैव तेषां प्राणिषु प्रतीतत्वात् , नन्वेतत्त्रीष्वपि समानमिति, नाप्यागमस्थ, तस्य प्रस्तुतस्यापि साक्षात्वीनिर्वाणाभिधायित्वेनार्थतस्तत्कारणापैकल्यसाधकत्वात्, न च स्त्रीशब्दस्यान्यार्थत्वं परि
विभक्ति ॥१८॥ कल्पनीयं, तद्धि लोकरूढितः आगमपरिभाषातो वा भवेत् ?, न तावलोकरूढितः, लोके हि यस्मिन्नर्थे यः
दाशब्दोऽन्वयन्यतिरेकाभ्यां वाचकत्वेन रश्यते स तस्यार्थी, यथा गवादिशब्दाना साखादिमदादयो, न च स्त्रीशब्दस्य
स्तनादिमदाकारमर्थमन्तरेणान्यस्यान्वयव्यतिरेकाभ्यां वाच्यत्वेन प्रतीतिरस्ति, उक्तं च-"स्तनजघनादिव्यजये खीशन्दोऽर्थे न तं विहायैषः । रष्टः कचिदन्यत्र त्वग्निर्माणवकवद्गौणः ॥१॥" इति, नाप्यागमपरिभाषातो यतो नागमे कचित्स्त्रीशब्दस्य परिभाषितोऽर्थो यथा व्याकरणे 'वृद्धिरादैजि' (पा०१-१-१)ति वृद्धिशब्दस्यादैची, रश्यते । चागमेऽपि लोकरूढ एवार्थे स्त्रीशब्दः "इत्थीओ जंति छट्टि" इत्यादी, न च तत्राप्यर्थान्तरपरिकल्पना, बाधकं विना तदनुपपत्तेः, उक्तं च-"परिभाषितो न शाखे मनुजीशब्दोऽथ लौकिकोऽधिगतः । अस्ति च न तत्र बाधा खीनिर्वाणं ततो न कुतः ॥१॥" अथ दृष्ट एवागमे पुरुषाभिलापात्मनि वेदाख्ये भावे स्त्रीशब्दः, इदमपि कुतो निश्चितं ?,
॥६८|| किं तावत्खीशब्द इतिशब्दश्रवणमात्रात्त्रीत्वस्य पल्यशतपृथक्त्वावस्थानाभिधानतो वा?, न तावत्खीवेद इति श्रवणमात्रत इति युक्तं, यदीह स्खी चासौ वेदश्च स्त्रीवेद इति समानाधिकरणसमासो भवेत्तदा स्त्रीशब्दस्यार्थान्तरे ।
दीप अनुक्रम [१५१३
-१५१४]
मुनि दीपरत्नसागरेण संकलित..........आगमसूत्र - [४३), मूलसूत्र - [४] "उत्तराध्ययनानि" मूलं एवं शान्तिसूरि-विरचिता वृत्ति:
~ 1360~
