________________
आगम
(४२)
“दशवैकालिक”- मूलसूत्र-३ (मूलं+नियुक्ति:+|भाष्य|+वृत्ति:) अध्ययनं [१], उद्देशक [-1, मूलं [-1 / गाथा ||१|| नियुक्ति: [३७], भाष्यं [-] मुनि दीपरत्नसागरेण संकलित......आगमसूत्र-[४२], मूल सूत्र-[३] “दशवैकालिक” मूलं एवं हरिभद्रसूरि-विरचिता वृत्ति:
प्रत
सूत्रांक/
गाथांक
धम्मो मंगलमुक्ट्रि, अहिंसा संजमो तवो। देवावि तं नमसंति, जस्स धम्मे सया मणो॥१॥ दुमपुहारि-वृत्तिः व्याख्या-तत्रास्खलितपदोचारणं संहिता, सा पाठसिदैव । अधुना पदानि-धर्मः मङ्गलम् उत्कृष्टम् अ-14
हिंसा संयमः तपः देवाः अपि तं नमस्यन्ति यस्य धर्मे सदा मनः। तत्र “धृश् धारणे" इत्यस्य धातोर्मप्रत्य-12 अर्थाधि॥२०॥
हायान्तस्येदं रूपं धर्म इति । मङ्गालरूपं पूर्ववत् । तथा "कृष् विलेखने" इत्यस्य धातोरुत्पूर्वस्य निष्ठान्तस्येदं रूप-10 काराः मुस्कृष्टमिति । तथा "तृहि हिसि हिंसायाम्" इत्यस्य "इदितो नुम् धातोः” (पा०७-१-५८) इति नुमि कृते ख्यधिकारे टावन्तस्य नपूर्वस्येदं रूपं यदुताहिंसेति। तथा "यमु उपरमें" इत्यस्य धातोः संपूर्वस्थापन-6 त्ययान्तस्य संयम इति रूपं भवति । तथा "तप सन्तापे' इत्यस्य धातोरसुन्प्रत्ययान्तस्य तप इति । तथा[ट्र "दिबु क्रीडाविजिगीषाव्यवहारद्युतिस्तुतिखमकान्तिगतिः" इत्यस्य धातोरच्प्रत्ययान्तस्य जसि देवा इति भवति । अपिशब्दो निपातः । तदित्येतस्य सर्वनाम्नः पुंस्त्वविवक्षायां द्वितीयैकवचनं तमिति भवति । तथा नमसित्यस्य प्रातिपदिकस्य "नमोवरिवश्चित्रका क्यच्” (पा०३-१-१९) इति क्यजन्तस्य लट् क्रियान्ता-1 देशस्ततश्च नमस्सन्तीति भवति । तथा यदितिसर्वनाम्नः षष्ठ्यन्तस्य यस्येति भवति । धर्मः पूर्ववत् । सदेति सर्वस्मिन् काले “सवैकान्यकिंयत्तदः.काले दा" (पा०५-३-१५) इति दाप्रत्ययः “सर्वस्य सोऽन्यतरस्यां | दि" (पा०५-३-१६) इति स आदेशः सदा । तथा "मन ज्ञाने" इत्यस्य धातोरसुन्प्रत्ययान्तस्य मन इति भवति । इति पदानि । साम्प्रतं पदार्थ उच्यते-तत्र दुर्गती प्रपतन्तमात्मानं धारयतीति धर्मः, तथा चोक्तम् ।
दीप अनुक्रम
[१]
॥२०
अथ अध्ययनं -१- “द्रुमपुष्पिका" आरभ्यते
'धर्म', 'मंगल', 'अहिंसा', आदि शब्दानाम् विशद् व्याख्या:
~ 43~
