________________
आगम
(४०)
“आवश्यक”- मूलसूत्र-१ (मूलं+नियुक्ति:+वृत्ति:)
अध्ययनं [-], मूलं [- /गाथा-], नियुक्ति: [६], भाष्यं [-] मुनि दीपरत्नसागरेण संकलित..........आगमसूत्र - [४०], मूलसूत्र - [१] "आवश्यक" मूलं एवं हरिभद्रसूरि-रचित वृत्ति:
आवश्यकन
ख्यापनार्थ, शृणोति 'नियमात् नियमेन पराघाते सति यानि शब्दद्व्याणि उत्सृष्टाभिघातवासितानि तान्येव, न हारिभदी
पुनरुत्सृष्टानीति भावार्थः । कुतः ?-तेषामनुश्रेणिगमनात् प्रतीघाताभावाच, अथवा विश्रेणिस्थित एवं विश्रेणिरभिधीयते, यवृत्तिः [४ापदेऽपि पदावयवप्रयोगदर्शनात 'भीमसेनः सेनः सत्यभामा भामा' इतिगाथार्थः ॥ ६॥ केन पुनर्योगेन एषां वारद्रव्याणां विभा ग्रहणमुत्सर्गो वा कथं वेत्येतदाशङ्कय गुरुराहगिण्हइ य काइएणं, निस्सरइ तह वाइएण जोएणं । एगन्तरं च गिण्हइ, णिसिरइ एगंतरं चेव ॥७॥
व्याख्या-तत्र कायेन निवृत्तः कायिकः तेन कायिकेन योगेन, योगो व्यापारः कर्म क्रियेत्यनन्तरं, सर्व एव हि वता कायक्रियया शब्दद्रव्याणि गृह्णाति, चशब्दस्त्वेवकारार्थः, स चाप्यवधारणे, तस्य च व्यवहितः संवन्धः, गृह्णाति दिकायिकेनैव, निसृजत्युत्सृजति मुन्नतीति पयोया,तथेत्यानन्तयार्थः, उक्तिर्वाक वाचा निवृत्तो वाचिकस्तेन वाचिकेन योगेन।
कथं गृह्णाति निसृजतीति वा ? किमनुसमयं उत अन्यथेत्याशङ्कासंभवे सति शिष्यानुग्रहार्थमाह-एकान्तरमेव गृह्णाति, निसृजति एकान्तरं चैव, अयमत्र भावार्थ:-प्रतिसमयं गृह्णाति मुश्चति चेति, कथम् ?, यथा ग्रामादन्यो ग्रामो ग्रामान्तरं,8 पुरुषाद्वापरुषोऽनन्तरोऽपि सन्निति, एवमेकैकस्मात्समयाद एकैक एवं एकान्तरोऽनन्तरसमय एवेत्यर्थः । अयं गाथासमुदा-दा यार्थः। अत्र कश्चिदाह-ननु कायिकेनैव गृह्णातीत्येतद् युक्तं, तस्यात्मव्यापाररूपत्वात् , निसृजति तु कथं वाचिकेन !, को
'ते हुग्या' इति सूत्रेण पूर्वस्योत्तरस्य वा लोपात् पदावयवायोगेण सम्पूर्णपदोपस्थित्या सदवबोधः, एवं च समस्तस्थल एवायं च तु भ्यस्तस्थले.
SARAKA
2-54-2-54
~ 31~
