________________
आगम
(४०)
“आवश्यक”- मूलसूत्र-१ (मूलं+नियुक्ति:+वृत्ति:)
अध्ययनं [-], मूलं [- /गाथा-], नियुक्ति: [५], भाष्यं [-] मुनि दीपरत्नसागरेण संकलित.........आगमसूत्र - [४०], मूलसूत्र - [१] "आवश्यक" मूलं एवं हरिभद्रसूरि-रचित वृत्ति:
प्रत
सूत्राक
इत्थमवग्रहादीनां स्वरूपमभिधाय इदानीं श्रोत्रेन्द्रियादीनां प्राप्ताप्राप्तविषयतां प्रतिपिपादयिषुराहपुढे सुणेइ सई रूवं पुण पासई अपुढं तु । गंध रसं च फासं च बद्धपुडं वियागरे ॥५॥
व्याख्या---ए-ननु व्यञ्जनावग्रहनिरूपणाद्वारेण श्रोत्रेन्द्रियादीनां प्राप्ताप्राप्तविषयता प्रतिपादितव, किमर्थ पुन-1 दारयं प्रयास इति, उच्यते, तत्र प्रक्रान्तगाथा व्याख्यानद्वारेण प्रतिपादिता, साम्प्रतं तु सूत्रता प्रतिपाचत इस्य दोषः।
तत्र 'स्पृष्टं' इत्यालिङ्गितं, तनौ रेणुवत्, शृणोति गृह्णाति उपलभत इति पर्चायाः, कम् -शब्द्यतेऽनेनेति शब्दः तं शब्द
प्रायोग्यं द्रव्यसंघात, इदमत्र हृदयम्-तस्य सूक्ष्मत्वात् भावुकत्वात् प्रचुरद्रव्यरूपत्वात् श्रोत्रेन्द्रियस्य चान्येन्द्रियगणातापायः पटुतरत्वात् स्पृष्टमात्रमेव शब्दद्रव्यनिवहं गृह्णाति । रूप्यत इति रूपं तद्रूपं पुनः, पश्यति गृहाति उपल भत इत्ये
कोऽर्थः, अस्पृष्टमनालिङ्गितं गन्धादिवन संबद्धमित्यर्थः, दुशब्दस्त्वेवकारार्थः, स चावधारणे, रूपं पुनः पश्यति अस्पृष्टमेव, चक्षुषः अप्राप्तकारिस्वादिति भावार्थः, पुनःशब्दो विशेषणार्थः, किं विशिनष्टि ?-अस्पृष्टमपि योग्यदेशाबस्थितं, न पुनरयोग्यदेशावस्थितं अमरलोकादि । गन्ध्यते घायत इति गन्धस्तं, रस्थत इति रसस्तं च, स्पृश्यत इति स्पर्शस्तं च, चशब्दौ पूरणार्थों, 'बद्धस्पृष्टं इति बद्धमाश्लिष्ट नवशरावे तोयवदात्मप्रदेशरात्मीकृतमित्यर्थः, स्पृष्टं पूर्ववत , प्राकृतशैल्या चेत्थमुपन्यासो 'बद्धपुई' ति, अर्थतस्तु स्पृष्टं च बद्धं च स्पृष्टवद्धं । आह-पर्ख गन्धादि तत् सृष्टं भवत्येव, अस्पृष्टस्य
चक्षुर्मनसोरसत्यपि व्यञ्जनावमहेऽयोवग्रहसनाबादस्त्येव पटुतरतेति प्राय इति. २ सांभाचे बन्धाभावसत्वेऽपि सटस्वार्थमेतत् , प्राणादीन्द्रियेभ्यो निपुणताख्यानाय वा. * नास्तीदम् 1-३-३-४,
दीप
अनुक्रम
ल
~26~
