SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 303
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ २७६/८९९ षड्दर्शन समुञ्चय भाग - २, श्लोक - ५७, जैनदर्शन और व्यतिरेक दोनो मिलते होने से वह प्रामाणिक और साध्य का साधक बन जायेगा । वह तत्पुत्रत्व हेतु पक्ष में वृत्ति है, सपक्ष में रहता है तथा विपक्ष से व्यावृत्त है। इसलिए त्रैरुप्य लक्षणवाला होने से (आप बौद्ध) उसको हेत्वाभास नहीं मान सकोंगे। अर्थात् “तत्पुत्रत्व" हेतु में हेत्वाभास के रुप की आप शंका करते है, वह नहीं कर सकेंगे। यदि पक्षवृत्तित्वादि तीन रुपवाले हेतु को हेत्वाभास मानोंगे तो "शब्द अनित्य है क्योंकि कृतक है।" यहां अनित्यत्व का साधक "कृतकत्व" हेतु भी हेत्वाभास बन जाने की आपत्ति आयेगी। (कहने का मतलब यह है कि पक्षवृत्तित्वादि तीनरुपवाला हेतु साध्य का गमक है। ऐसा स्वीकार करोंगे तो (उपर बताये अनुसार) "तत्पुत्रत्व" हेतु भी साध्य का गमक बन जायेगा । क्योंकि वह तीनरुपवाला है ही और यदि तीनरुपवाले "तत्पुत्रत्व" हेतु को हेत्वाभास अर्थात् साध्य का अगमक मानोंगे तो शब्द के अनित्यत्व का साधक तीन "रुपवाला कृतकत्व" हेतु भी अगमक बन जायेगा।) ___ अस्ति च भवदभिप्रायेण त्रैरूप्यं तत्पुत्रादाविति । अथ भवत्वयं दोषो येषां पक्षधर्मत्वसपक्षसत्त्वविपक्षासत्त्वरूपे त्रैरूप्येऽविनाभावपरिसमाप्तिः, नास्माकं पञ्चलक्षणहेतुवादिनां, अस्माभिरसत्प्रतिपक्षत्वप्रत्यक्षागमाबाधितविषयत्वयोरपि लक्षणयोरभ्युपगमादिति चेत् ? तर्हि केवलान्वयकेवलव्यतिरेकानुमानयोः पञ्चलक्षणत्वासंभवेनागमकत्वप्रसङ्गः । न च तयोरगमकत्वं यौगैरिष्टं, तस्मात्प्रतिबन्धनिश्चायकप्रमाणासंभवेन, अन्यथानुपपत्तेः अनिश्चय एव तत्पुत्रत्वादेरगमकतानिबन्धनमस्तु, न तु त्रैलक्षण्याद्यभावः । अथात्र विपक्षेऽसत्त्वं निश्चितं नास्ति, तर्हि श्यामत्वाभावे तत्पुत्रत्वेनावश्यं निवर्तनीयमित्यत्र प्रमाणमस्तीति सौगतः । यौगस्तु गर्जतिशाकाद्याहारपरिणामः श्यामत्वेन समव्याप्तिको, न तु तत्पुत्रत्वेनेत्युपाधिसद्भावान्न तत्पुत्रत्वे विपक्षासत्त्वसंभव इति । तौ ह्येवं निश्चितान्यथानुपपत्तिमेव शब्दान्तरेण शरणीकुरुत इति सैव हेतोर्लक्षणमस्तु । अपि च, अस्ति नभश्चन्द्रो जलचन्द्रात्, उदेष्यति श्वः सविता, अद्यतनादित्योदयात् इत्यादिषु पक्षधर्मत्वाभावेऽपि, मन्मातेयमेवंविधस्वरान्यथानुपपत्तेः, सर्वं क्षणिकमक्षणिकं वा सत्त्वात्, इत्यादिषु च सपक्षस्याभावेऽपि हेतूनां गमकत्वदर्शनात्किं त्रैरूप्यादिना । निश्चितान्यथानुपपत्तिरेवैकं लिङ्गलक्षणमक्षुण्णं तत्त्वमेतदेव, प्रपञ्चः पुनरयमिति चेत् ? तर्हि सौगतेनानाबाधितविषयत्वमसत्प्रतिपक्षत्वं ज्ञातत्वं च योगेन च ज्ञातत्वं लक्षणमाख्यानीयम् । अथ विपक्षानिश्चितव्यावृत्तिमात्रेणाबाधितविषयत्वमसत्प्रतिपक्षत्वं च ज्ञापकहेत्वधिकाराज्ज्ञातत्वं च लब्धमेवेति चेत् ? तर्हि गमकहेत्वधिकारादशेषमपि लब्धमेवेति किं शेषेणापि प्रपञ्चेनेति । अत एव नान्वयमात्राद्धेतुर्गमकः, अपित्वाक्षिप्तव्यतिरेकादन्वयविशेषात् । नापि व्यतिरेकमात्रात्, किन्त्वङ्गीकृतान्वयाव्यतिरेकविशेषात् । न चापि परस्पराननुविद्धतदुभयमात्रात्, अपि तु परस्पर १ प्रतिबन्धनिश्चयो प्रमाणासंभवेन । इत्यपि पाठः Jain Education International For Personal & Private Use Only www.jainelibrary.org
SR No.004074
Book TitleShaddarshan Samucchaya Part 02
Original Sutra AuthorN/A
AuthorSanyamkirtivijay
PublisherSanmarg Prakashak
Publication Year2012
Total Pages756
LanguageHindi
ClassificationBook_Devnagari
File Size17 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy