Tattvartha Sutram

SR No.: 004069
Original Sutra Author: N/A
Author: Ishvarchandra Shastri
Publisher: Ishvarchandra Shastri
Total Pages: 94
Language: Bengali
Classification: Book_Other
File Size: 8 MB

Page 59

পঞ্চমোহধ্যায়ঃ
করিয়াছেন। হ্যায় দর্শনের মতে আকাশ নব দ্রব্যের মধ্যে পঞ্চম দ্রব্য পদার্থ। বেদান্তমতে আকাশ ব্রহ্ম হইতে উৎপন্ন অপ্রত্যক্ষ, সূক্ষ্মভূত ॥৫॥
सत्व' द्रव्यलक्षणम् ॥६॥
टीका । सत्वमिति । अस्मिन् द्रव्यस्य लक्षणं सच्च मन्तव्यम् । सतोभावः सत्तुमिति । प्रागुक्तपुद्गलानां अप्रदेश संखेप्रयासंख्येयानन्तप्रदेशानां एकादिषु आकाशप्रदेशेषु विभाज्योऽवगाहो भवति । विभाज्योविकल्पएषः । परमाणोरेकस्मिन् प्रदेशेऽवगाहः । द्वाणुकस्यैकस्मिन् द्वयोश्च प्रदेशयोरवगाहः । त्राणुकस्यैकस्मिन् द्वयोस्त्रिषु प्रदेशेषु च । एवमपि चतुरणुकादीनां सर्वेषां अनन्तप्रदेशाः स्युरिति । एतस्मिन् प्रसङ्ग े तेषां सत्तु कीदृशन्तदाह समिति । संक्षेपतोहिपुद्गला द्विधा भिद्यन्ते । अणुरूपाः स्कन्धरूपाचेति । संघाताद् भेदात् संघात - भेदाच्चेति । एतेभ्यस्त्रिभ्यो हेतुभ्यः स्कन्धाजायन्ते । परमाणुस्तु तदभेदादेव उत्पद्यते । सतोभावः सत् । एषु सभाष्यस त्रेषु स्फुटं समस्ति । तद्यथा “अणवः स्कन्धाश्च ” । “स ंघात भेदेभ्य उत्पद्यन्ते ।” “भेदादणुः" इति । अनत्रत्परसूत्रे व्यक्ती भविष्यति ॥ ६॥
৪১
গব্যাখ্যানুবাদ। এই দর্শনের মতে দ্রব্যের লক্ষণ সত্ত্ব, বৌদ্ধমতে “যাহা সৎ তাহা ক্ষণিক, অতএব “যতসৎ তৎ- ক্ষণিক” । যথা বিদ্যুৎ ও জলধর। এই মতের প্রতিকুলতা জৈন ন্যায়, বেদান্ত দর্শন করিয়াছেন। এই সূত্র অণু, স্কন্ধ, জীব, ধর্মাদীর প্রসঙ্গে কথিত। অপর বিষয়সমূহ সভাষ্য (২৫, ২৬, ২৭, ২৮ ) সূত্রে বিশেষরূপে পঞ্চমা ধ্যায়ে বর্ণিত আছে। এই সন্দর্ভের পরসূত্রেও সুস্পষ্ট কথিত হইয়াছে ৷ ৬ ৷
उत्पादादियुक्तं सत् ॥ ७ ॥
टीका । उत्पादेति । यत्तु उत्पाद - व्यय धौम्यैयुक्तं सत्तदेवशेयमिति सतोलक्षणम् । तथाहि यदुत्पद्यते यच्च वयति विविधख याति यच्चापि ध ुब तत्सत् मन्तव्यम् । अत इद ं सतोलक्षणम् । अत्रार्थे सभाष्य सूत्रमित्थम् । "उत्पादव्ययभौव्ययुक्तं सत्" (२९) इति । एतत्सूत्रस्य प्रतिपदव्याख्यान भाष्ये टीका सुचास्ति । श्रीमद् हरिभद्रसूरि मतेऽस्यपाठान्तरमस्ति । यथा उत्पाद