Haim Prakash Maha Vyakaranam Uttararddham

SR No.: 004041
Original Sutra Author: N/A
Author: Kshamavijay
Publisher: Hiralal Somchand Kot Mumbai
Publication Year: 1952
Total Pages: 636
Language: Hindi, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 18 MB

Page 450

प्रक्रियावृत्तिरूपे श्रीहैमप्रकाशे परपठितत्वेन विवक्षिता धातवः ८२३ 'खुंङ् गतौ' खवते चुखुवे खोता खोतुम् ४६ । 'धुग्ट् कम्पने' । धुनुते २ । धुनोति पक्षौ । 'विधुतान्यकृत्याः' । धूगट् इत्यस्य तु धूनोति । 'धूगौदितः' (४।४।३८) इति वेटि धोता । धविता । क्ते विधूत इति स्यात् ४७, 'गू, गूत् च पुरीपोत्सर्गे' अत्राद्यो भ्वादितिीयस्तुदादिरित्यर्थमेव पकारः गवति । अनुस्वारेत्त्वादिडभावे न्यगौषीत् । गूत्वा ! गुंङ् इत्यस्य तु गवते इत्यादि ४८ । गूत् कुटादिरयम् । तेन कुटादेरिति ङित्वात् सिचि वृद्ध्यभावे उवादेशे न्यगुवीत् । तुजादिष्वपि ङित्त्वादेव५ गुणाभावे गुविता गुवितुम् । कित्प्रत्यये उवर्णादितीडिषेधे गूत्वा ४९ । 'दूटु हिंसायाम्। दूनोति । 'टुहुँ उपताऐं' इत्यस्य तु दुनोतीत्यादि स्यात् ५० । 'जूं अभिभवे' यमी जरति कर्माणि ५१ । 'घृक् क्षरणदीप्त्योः' । 'सृक् गतौ' । 'हक बलात्कारें' । त्रयोऽपि ह्वादयः । जघर्ति ससर्ति जहर्ति ५४ । 'स्ट पालनप्रीत्योः' । ओष्ठयोपान्योऽयं । स्पृणोति पस्पार ५५ । 'ऋट् कृग्श् हिंसायाम्' ऋणोति । 'ऋणूयी गतौ' इत्यस्य तु गुणे अर्गुते अर्णोतीत्यादि ५६ । 'कृग्श् ल्वादिरयम्' । ऋल्वादेरिति तो१० नत्वे कृणः २ । कृणिः । करशस्तु कीर्णः ३ इत्यादि ५७ । वृग्श् वरणे । ल्वादिः । तो नत्वे वृणः ३ । वृशिस्तु 'ओष्ठ्यादुई' वूर्णः ३ । ५८ । अथ ऋदन्तास्त्रयः ३ । 'च भक्षणगत्योः' । चीर्णा चारिर्गवा । आचीणं तपः । अस्य च तक्तवत्वोरेव प्रयोगो न तु प्रत्ययान्तरे ५९ । 'पृक् पालनपूरणयोः' । हादिरयं । द्वित्वे पूर्वस्य इत्वे ओष्ठ्यादुर्' इत्युरि भ्वादेरिति दीर्वं च पूर्तः पिपुरति । पिपर्तीत्यादि तु घृक् इत्यनेनापि स्यात् । ६० । 'हङ्च् भये' । अनेन कर्तरि दीर्यते इति सिद्धम् । कर्मकर्तरि १५ भावकर्मणोश्च । दीयते इति तु 'दृ भये' इत्यनेनापि स्यात् ६१ । 'ज्योंङ् उपनयननियमव्रतादेशेषु उपनयनं मौञ्जीबन्धः नियमः संयमः व्रतादेशः संस्कारादेशः। ते जीतः। 'ज्याव्यध०(४।१।८१) इति स्वृत ६२ । 'दकु कृच्छ्रजीवने ने आदङ्क: आदङ्क इति त्याद्यन्तप्रतिरूपकमव्ययमप्यस्ति ६३ । 'तिकृङ् टिकङ् षेकृङ् गतौ' । णौ के ऋदित्त्वादुपान्त्यहस्वाभावे अतितेकत् अटिटेकत् अनृदितोस्त्वनयोरतीतिकत् अटीटिकत् इति स्यात् । षेक असिषेकत्' ६६ । 'चिक्कण व्यथने' चिकयति २० ६७ । चखु गतौ । चङ्गति । ६८ । 'खक्ख हसने । 'क्तेट०' इत्यः खक्खा ६९ । "लिखत् अक्षरविन्यासे' । कुटादिरयम् । तेन तृजादिषु उित्त्वाद्गुणाभावे लिखिता लिखितुम् । लिखनीयम् । अकुटादिस्तु लेखिता लेखितुम् लेखनीयमित्यादि स्यात् । लिखतीत्यादि तूभयथापि ७० । घग्ध हसने घग्घितः 'क्तेट०' इत्यप्रत्यये घग्घा ७१ । दघ सघ तिघ चषघट हिंसायाम् । दनोति । घनि दाघः ७२ । सनोति । (णौ सनि) सोपदेशत्वात्पत्वाभावे सिसाघयिषति । णौ डे असीसघत् ७३ १२५ तिघ्नोति तितेघ ७४ । चषनोति । अनेकस्वरत्वात् चषघाञ्चकार ७५ । ('मुचि कल्कने' मोचते) ७६ । 'अचूग अचुग् गतौ' । अचते अचति । आचे आच । अचिता अचितुम् । ऊदित्त्वात् क्त्वि वेट अक्त्वा अचित्वा ७७ । उदित्त्वान्ने अञ्चते अश्चति । क्ये नस्य लुगभावे अश्यते । इटि 'कुर्वनुचिते नेत्रे' । अञ्चूग् इत्यस्य तु ऊदित्त्वेन वेदत्वात् क्तयोर्वेटोपतः' (४।४।६२) इट् निषेधात् 'अञ्चोऽनर्चायाम्' (४।२।४६) इति नस्य लुकि उदक्ते इति स्यात् ७८ ।३० 'टुयाग याचने' । 'ट्वितोऽथुः' (५।३।८३) याचथुः । ऋदित्वात् डे उपान्त्यह्रस्वाभावे अययाचत् । याचति २ इत्यादि तु डुयाचूग इत्यस्यापि स्यात् ७९ । 'विचूंकी पृथग्भावे' । ह्वादिरयं वेविचति । परेषामिष्टिवशान्निजां शितीत्येत्वम् ८० । 'चर्चत् परिभाषणे' चर्चति । 'नाम्नि पुंसि च' (५।३।१२१) इति णके चर्चिका ८१ । 'खचश् भूतप्रादुर्भावे' । स चातिक्रान्तोत्पत्तिः । खजाति ८२ । 'गुर्चण निकेतने । भ्वादेरिति दीर्घ गूर्चयति ८३ । 'पिच्छत् बाधने' । 'क्तेट०' इत्यप्रत्यये पिच्छा ८४ । 'लुजु हिंसाबलदाननिकेतनेषु' । लुञ्जति ८५ । ध्रिज ३६