Haim Prakash Maha Vyakaranam Uttararddham

SR No.: 004041
Original Sutra Author: N/A
Author: Kshamavijay
Publisher: Hiralal Somchand Kot Mumbai
Publication Year: 1952
Total Pages: 636
Language: Hindi, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 18 MB

Page 428

प्रक्रियावृत्तिरूपे श्रीहैमप्रकाशे यङ्लुबन्तप्रक्रिया
८०१ अजेजेमीत् अजेजेमिष्टां अजेजेमिषुः ५। जेजेमाञ्चकार । आमो कित्त्वाद्गुणः ६ । जेजिम्यात् ७ । जेजेमिता ८ । जेजेमिष्यति ९ । अजेजेमिष्यत् १० । अमोमोदीत् अमोमोदिष्टाम् अमोमोदिषुः ५ । मोमोदाश्चकार ६ । मोमुद्यात् ७ । मोमोदिता ८ । मोमोदिष्यति ९ । अमोमोदिष्यत् १० । अवरिवर्तीत् अवरीवर्तीत् अवर्वर्तीत् । एवं सर्वत्र रूपत्रयं ज्ञेयम् । अवरिवर्तिषाताम् ३ । अवरिवर्तिषुः ३ । ५ । वरिवर्ताञ्चकार ६ । वरिवृत्त्यात् ७ । परिवर्तिता ८ । वरिवर्ति-५ प्यति ९ । अवरिवर्तिष्यत् १०। तथा इदुदृदुपान्त्यानां क्त्वादिप्रत्ययेषु शतृक्यक्तवर्जेषु गुणः कार्यः । जेजेमित्वा जेजेमिता जेजेमितुम् जेजेमाञ्चकृवान् जेजेमाश्चक्राणं । मोमोदित्वा मोमोदिता मोमोदितुम् मोमोदाश्चकृवान् । मोमोदाञ्चक्राणं । वरिवर्तित्वा वरिवर्तिता । वरिवर्तितुम् वरिवर्ती चकृवान् वरिवर्त्ताश्चक्राणं । शत्रादौ तु न गुणः । जेजिमत् । जेजिम्यमानं । जेजिमितः २ । मोमुदत् मोमुद्यमानं मोमुदितः २। परिवृतत् वरिवृत्त्यमानं वरिवृत्तितः २ । सस्ये तु शतरि गुणः स्यात् ।१० जेजेमिष्यन्नित्यादि । एवं झिमू नुदि कृषि वृषूप्रभृतयो ज्ञेयाः । ईदूदृदुपान्त्यानां तु न गुणः उपान्त्यलघोरभावात् । यथा अमेमीलीत् । अदोधूपीत् । 'पा पाने' इत्यस्य यङ्लुपि पापेति पापाति । 'श्रौति०' (५।२।१०८) इत्यत्र प्रकृतिग्रहणेन प्राप्तोऽपि अत्यादावित्यधिकारान्न पिबादेशः । शतरि तु पापेति इति वाक्ये द्वित्वापन्नस्य पिबादेशे 'युक्तजक्षपश्चतः' इत्यन्तोऽनादेशे पिबत् इति स्यात् । एवं ब्राध्मोरपि । क्ते पापितः २ । पापित्वा पापितुम् पापिता इत्यादि । अर्यङ्लुपि द्वित्वे ऋतोऽति १५ 'रिरौ च लुपि' इति रागमे अर्ज इति रूपम् १ । रिरी आगमे तु पूर्वस्यास्वरे यवोरियुव् इति इयि अरिय इति रूपं २ । एके तु पूर्वस्य य्वोरिति सामानाधिकरणव्याख्यानमाश्रित्येयादेशं नेच्छन्ति । तन्मते 'इवर्णादेः०' (१२।२१) इति यत्वे अर्घ इति रूपं ३ । एषु प्रथमं रूपं विभक्तिषु भाव्यते अररीति अरर्ति । अतः । 'इवर्णादे.' इति रत्वे रो रे लुकि पूर्वस्य दीर्घ च आरति । अररिषि अरर्षि अर्ऋथः अर्ऋथ । अररीमि अरर्मि अब्रवः अक्रमः १ । अर्ऋयात् अर्ऋयातां अधंयुः २।२० अररीतु अरषु अर्जतात् अर्ऋतां आरतु । अधं हि अर्ऋतात् अर्ऋतं अर्जत । अरराणि अरराव अरराम ३ । ह्यस्तन्यां दिवि स्वरादेस्ताविति वृद्धौ ईदागमे गुणे आररीत् । ईदागमभावे गुणे व्यञ्जनादिति दिव्लोपे आरः । आर्द्रतां । युक्तेति पुसि 'पुस्पौ' (४।२।३) इति गुणे आररुः । सिचि ईदागमे गुणे आररीः । ईदांगमाभावे गुणे से स्धां.' (४।३।७९) इति सिच्लुकि आरः आर्ऋतं आक्रत । अम्वि आररम् आर्जव आक्रम ४ । अद्यतन्यां सिचि इटि ईति 'सिचि परस्मै समा-२५ नस्य' (४।३।४४) इति वृद्धौ 'इट' (४३७१) इति सिच् लोपे आरारीत् आरारिष्टाम् आरारिषुः । आरारीः आरारिष्टं आरारिष्ट । आरारिषम् आरारिष्व आरारिष्म ५ । परोक्षाया आमि परोक्षाकार्यभावात् गुणे आरराञ्चकार आरराम्बभूवेत्यादि ६ । आशिषि 'रिः शक्या.' (४।३।११०) इति रिः ‘रो रे लुग्०' (१॥३॥४१) इति लुकि दीर्घ च आरियात् आरियास्तां आरियासुः ७ । आरिता ८। आरिष्यति ९ । आरिष्यत् १० । भावकर्मणोस्तु क्ये 'संयोगा-३० दृदः' (४।३।९) इत्यत्र तिवनिर्देशात्तदनुत्तया 'क्ययङा०' (४।३।१०) इति गुणाभावे 'रिः शक्या०' इति रि आदेशे रो लुकि पूर्वस्य दीर्घत्वे च आरियते आरियेते आरियन्ते १ । क्ये रित्वादौ च आरियेत् आरियेयातां आरियेरन् २ । आरियतां आरियेतां ४ । अद्यतन्यास्ते बिचि आरारि । बिटिटोः आरारिषातां आररिषातां आरारिषत आररिषत । आरारिढम् आरारिड्ढुम् आररिध्वम् ३। ५ । आरराश्चके आरराम्बभूवे आररामाहे ६ । बिटि आरारिषीष्ट इटि आररिषीष्ट आरारि-३५
है. प्रका० उत्त० १०१