Haim Prakash Maha Vyakaranam Uttararddham

SR No.: 004041
Original Sutra Author: N/A
Author: Kshamavijay
Publisher: Hiralal Somchand Kot Mumbai
Publication Year: 1952
Total Pages: 636
Language: Hindi, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 18 MB

Page 427

८००
महामहोपाध्यायश्रीविनयविजयगणिविरचिते खोपज्ञहैमलघुजंजत् । मनिंच मंमन्यते ममनीति ममन्ति । 'यमिरमि०' (४।२।५५) इति नलुकि मंमतः मंमनति । मनूयि मंमनीति मंमातः मंमनति । तनूयी तंतनीति तंतन्ति । 'यमिरमी'त्यत्र तनादेरिति गणनिर्देशात् यङ्लुपि नकारलुप् न स्यात् । तंतान्तः तंतनति ॥ ४ ॥ अत्र विशेषमाह सूत्रम्
रिरौ च लुपि ॥ ५॥ [सि० ४३११५६ ] ५ ऋमतां यङो लुपि द्वित्वे पूर्वस्य रिरौ रीश्चान्तः स्यात् । चरिकरीति चर्करीति चरीकरीति
३। चरिकर्ति चर्कर्ति चरीकर्ति ३ । चरिकृतः चर्कतः चरीकृतः । चरिक्रति ३ । ४ । अचरिकरीत् ३ । ५। चरिकरामास ३।६। चरिक्रियात् ३ । ७। चरिकरिता ३ । ८ । नरिनति ३ नरीनृतीति ३। परिवर्ति वरीवर्ति ३। अवरिवृतीत् ३ । जरिंगृधीति ३ । जरि
गृद्धि ३ । अजरिषत् अजरिगृद्धाम् । रुत्वं लुग्दीयौँ । अजर्घाः । जाग्रहीति-जाग्राढि जागृद १० जागृहति । जाग्रहीषि-जाघ्रक्षि । जाग्रहिता । पाप्रच्छीति । अनुनासिके चेति शत्वे पापृष्टि पापृष्टः पापृच्छति । पाप्रश्मि पापृच्छ्वः ॥ ५॥
*इति यङ्लुगन्तप्रक्रिया । 'रिरौ०' अन्तरङ्गानपि विधीन् बहिरङ्गापि लुब्बाधते इति न्यायात्प्रागेव यङो लुपि द्वित्वे चरिकरीति चरीकरीति चर्करीति । चरिकर्ति चरीकति चर्कति ईदागमे त्रयं तदभावे त्रयमिति । विति १५ व्यञ्जनादौ षड्पाणि । अन्यत्र रूपत्रयम् । तत्सूचका यथार्हमङ्का इति सर्वत्र ज्ञेयम् । चर्कतः ३ ।
चक्रंति ३ । चर्करीषि ३ । चर्कथः ३ । चर्कथ ३ । चर्करीमि ६ । चर्कवः ३ । चर्कमः ३ । १ । चर्कयात् ३ । २ । चर्करीतु ३ । चर्कतात् ३ । हौ च । चर्केहि ३ चर्कतात् ३ । ३ । अचरीत् ३ । अचर्कः ३ । अचकृताम् ३ । अचर्करुः ३ । अचर्करीः ३ । अचर्कः ३ । ४ । अचर्कारीत्
३ । अचर्कारिष्टाम् ३ । ५ । चर्कराञ्चकार ३ । एवं बभूव ३ । आस ३ । ६ । चर्कियात् ३ । ७ । २० चर्करिता ३ । ८ । चर्करिष्यति ३ । ९ । अचर्करिष्यत् ३ । १० । शतरि चर्चात् ३ । सस्ये
चर्करिष्यत् ३ । भावकर्मणोः चक्रियमाणम् ३ । इटि चर्करिष्यमाणं ३ । बिटि चरिकरिष्यमाणं ३ । चरिकराश्चकृवान् ३ । बभूवान् ३ । आसिवान् ३ । भावकर्मणोः चरिकराश्चक्राणं ३ आसानं ३ बभूवानं ३ । एवं यङ्लुपि स ह धृ मृ भृ प्रभृतय ऋदन्ताः सर्वे धातवो ज्ञेयाः ।
व्रश्चो ग्रहश्चेत वृति 'संयोगस्य०' (२।११८८) इति शलोपे 'यजसृज०' (२।११८७) इति चस्य २५ षत्वे असदधिकारविहितत्वात्परे गुणे विधेये शलोपस्यासत्त्वाद्गुणाभावे वरिवृष्टि ३ वरिवृश्चीति ३ ।
चलिकृप्ति ३ । चलिकपीति ३ । कृपो द्वित्वात्प्रागेव निरपेक्षत्वेन ऋरललमित्यस्य प्रवृत्तौ ततो द्वित्वे ऋकारापदिष्टमिति न्यायेन लकारस्याप्यल् चलिकल्पीति । लुपीति किम् ? नरीनृत्यते । ऋमतामिति ह्रस्वः किम् ? कृ चाकरीति चाकर्ति चाकीतः चाकिरति । गृ जागल्ति । अय्वृल्लेनदित्युक्तेर्यङ्लुप्यपि
यो यडि' (२।३।१०१) इति लत्वम् । त तातति । वरिवृतीति इति । एवं वरिवर्ति ३ । वरीवृत्तः ३०३ । वरीवृतति ३ । वरीवृतीषि ३ । वरीवर्सि ३ । वरीवृत्थः ३ । वरीवृत्थ ३ । वरीवृतीमि
३ । ६ । वरीवृत्वः ३ । वरीवृत्मः ३ । १ । वरीवर्नु ३ । वरीवृतीतु ३ वरीवृतात् ३ । हौ वरि. वृद्धि ३ । वरीवृतात् ३ । ह्यस्तन्यां अवरिवर्त्तत् ३ अवरिवृतीत् ३ अवरिवृत्तां ३ अवरीवृतुः ३ । 'ड्युक्तजक्षपञ्चतः' (४।२।९३) इत्यनः पुस् । अवरिवृतीः ३ । सिवो लुपि अवरिव ३ अवरिवृत्तं
३ अवरिवृत्त ३ अवरिवृत्तम् अवरिवृत्व ३ अवरिवृत्म ३ एवं सर्वेऽपि व्यञ्जनान्ता धातवो यङ्लुपि ३५ ज्ञेयाः । किन्तु अद्यतन्यादिषु इदुहृदुपान्त्यानामाशीर्यवर्ज सर्वत्रोपान्त्यगुणः स्यात् । यथा जिम,