Haim Prakash Maha Vyakaranam Uttararddham

SR No.: 004041
Original Sutra Author: N/A
Author: Kshamavijay
Publisher: Hiralal Somchand Kot Mumbai
Publication Year: 1952
Total Pages: 636
Language: Hindi, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 18 MB

Page 429

८०२ महामहोपाध्यायश्रीविनयविजयगणिविरचिते खोपज्ञहैमलघुषीयाष्टाम् आररिषीयाष्टां आरारिषीट्वम् ध्वम् ड्डम् आररिषीध्वम् ३ । ७ । आरारिता आररिता ८। आरारिष्यते आररिष्यते ९। आरारिष्यत् आररिष्यत् १० । एवं अर्ऋ इति प्रथमरूपस्य रूपाणि समर्थितानि । अथ द्वितीयं अरिय इति रूपं भाव्यते । अरियरीति अरियर्ति अरियतः अयिग्रति १। अरियूयात् २। अरियरीतु अरियर्नु अरियतात् ३ । आरियरीत् आरियः ५आरियारीत आरियारिष्टाम् ५ । आरियाञ्चकारेत्यादि ६ । आरिग्रियात् ७ । अरियरिता ८ । अरि. यरिष्यति ९। आरियरिष्यत् १० । भावकर्मणोस्तु क्ये आरिग्रियते १ । अरिग्रियेत २ अरि. ग्रियतां ३ । आरिनियत आरिग्रियेतां आरिग्रियन्त ४ । आरियारि आरियारिषातां आरियारिषत ५ । आरियराश्चक्रे ६ । आरियारिषीष्ट आरियरिषीष्ट ७ । आरियारिता आरियरिता ८ । आरियारिष्यते आरियरिष्यते ९ । आरियारिष्यत आरियरिष्यत १० । इति द्वितीयस्य अरिय इति १० रूपस्य रूपाणि । अथ तृतीयं अर्युरूपं भाव्यते । अर्यरीति अर्यर्ति अर्यतः अर्घति १ । अयात्
२ । अर्यरीतु अप॑तु अर्युतात् । अर्युताम् अय॒हि अर्युतात् ३ । आर्यरीत् आर्यः ४ । आर्यारीत् आर्यरिष्टाम् ५ । आर्यराञ्चकार ६ । आर्पिताम् ७ । आर्यरिता ८ । आर्यरिष्यति ९ । आर्यरिष्यत १० । भावकर्मणोस्तु अम्रियते १ अर्पियेत २ । आर्पियतां ३ । आर्पियत ४ । आर्यारि आर्यारि
षाताम् आर्यरिषाताम् ५ । अर्यराञ्चक्रे ६ । अर्यारिषीष्ट आर्यरिषीष्ट ७ । अर्यारिता-अर्यरिता ८ । १५अर्यारिष्यति-अर्यरिष्यति ९ । आर्यारिष्यत-अर्यारिष्यत १० । 'समो गमृच्छी'त्यत्रातेस्तिव निर्देशात् यङ्लुपि नात्मनेपदम् । समरति समररीति समरियत्ति समरियतीति । समयति समर्यरीति । अरीत्यादिवाक्ये शतरि द्वित्वे पूर्वस्य अत्वे रागमे धातोश्च रत्वे 'रो रे लु'गिति रलोपे पूर्वदीर्घत्वे च आरत् अरिग्रत् अर्यत् । मूलधातोस्तु शत्रादिषु ऋच्छन् समृच्छमानः । अर्यमाणं अरिष्यत् ।
आरिष्यमाणं अरिष्यमाणं । कसौ द्वित्वात्प्रागेव परत्वेन 'घसेकखरा०' (४।४।८२) इतीटि पश्चाद् २० द्वित्वे 'ऋतोऽत्' (४।१।३८ ) इत्यत्वे 'अस्यादे.' (४।१।६८) रित्यात्वे एकस्य स्थाने भवात् अल्पाश्रितो रत्वादेश इत्यवर्णस्येत्परं बाधित्वा 'इवर्णादेः' (१।२।२१) इति रत्वे आरिवान् आरिवांसौ । काने आराणं । बहुस्वरत्वे तु नेट् आरियवान् आरियवांसौ । आय॒वान् आर्युवांसौ । तृधातोर्यङ्लुपि द्वित्वे पूर्वस्य ह्रस्वत्वे 'ऋतोऽत्' इति अत्वे 'आगुणावन्यादेः' (४।१।४८) इत्यात्वे ता त इति
जातम् । ततश्च तातति तातरीति । 'ऋतां कृितीर' (४।४।११६) तातीतः तातिरति । तातरीषि २५ तातर्षि तातीर्थः तातीर्थ । तातरीमि तातर्मि तातीर्वः तातीर्मः १ । तातीर्यात् २ । तातरीतु-तात -
तातरीतात् ३ । अतातरीत् अतातः अतातीता अतातीरुः ४ । अतातारीत् अतातारिष्टाम् अतातारिषुः ५ । तातिराञ्चकार ६ । तातीर्यात् ७। तातरिता-तांतरीता १८८। तातरिष्यति-तातरीष्यति १८।९। अतातरिष्यत् २॥१०॥ तातरित्वा २ । अवतातीर्य । अनेकस्वरात् तस्य विहितत्वेन 'ऋवर्ण
यूगुंगः कितः' (४।४।५७) इति इनिषेधाभावात् इटि, वा इटो दीर्घ च तातिरितः तातिरीतः । ३० तातिरितु-तातिरीतुं । शतरि तातिरन् । एवं क ग शू पृप्रभृतयोऽपि सर्वे दीर्घऋकारान्ता यङ्लुपि
ज्ञेयाः। किन्तु पगप्रभृतीनां कृिति परे 'ओष्ठ्यादुर' (४।४।११७) इति उरादेशः कार्यः । यथा तसि पापूर्तः । अन्ति पापुरति । आशिषि पापूर्यात् । क्ये पापूर्यते इत्यादि । पचेर्यङ्लुपि पापचीति पापक्ति पापक्तः पापचति । पापचीषि पापक्थः पापक्थ । पापचीमि-पापच्मि पापच्वः पापच्मः
१। पापच्यात् २ । पापचीतु पापक्तु पापक्तात् । हौ पापग्धि-पापक्तात् ३ । अपापचीत्-अपापक् २ । ३५अपापचीः अपापक् २।४। अपापचीत् अपापचिष्टाम् । पापचाञ्चकार ६ । पापच्यात् ७ । पापचिता