Haim Prakash Maha Vyakaranam Uttararddham

SR No.: 004041
Original Sutra Author: N/A
Author: Kshamavijay
Publisher: Hiralal Somchand Kot Mumbai
Publication Year: 1952
Total Pages: 636
Language: Hindi, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 18 MB

Page 350

प्रक्रियावृत्तिरूपे श्रीमप्रकाशे रुधादय उभयपदिनः
XCXXCric (CHANDAR
अथ रुधादयः ।
(armi) Grald
'रुपी आवरणे'
अथ रुधादयः श्रविकरणा वर्णक्रमेण प्रदइर्यन्ते । तत्र पूर्वमुभयपदिनस्तत्रापि प्रसिद्ध्यनुरोधात्पूर्वं रुधिधातुं निर्दिशति । रुर्घुपीति । अत्र सूत्रम्
७२३
रुधां स्वराच्छूनो न लुक् च ॥ १ ॥ [ सि० ३।४८२ ]
रुधादीनां स्वरात्परः कर्तर्यर्थे शिति श्रः स्यात्तद्योगे प्रकृतेर्नलुक् च । रुणद्धि । अविति शिति ५ नास्त्योर्तुगित्यकारलुकि रुन्द्रः रुन्धन्ति । रुणत्सि रुन्द्रः रुन्द्र । रुणध्मि रुन्ध्वः रुन्मः १ । रुन्ध्यात् २ | रुणद्धु रुन्द्रि - रुन्द्वात् रुणधानि ३ । अरुणत् २ अरुन्धन् ४ । ऋदित्वाद्वाडि, अरुधत् अरौत्सीत् ५ । रुरोध ६ । रुन्ध्यात् ७ । रोद्धा ८ । रोत्स्यति ९ । अरोत्स्यत् १० ॥ रुन्द्धे रुन्धते १ । रुन्धीत २ । रुन्द्वाम् रुधै ३ । अरुन्द्व ४ । अरुद्ध ५ | रुरुधे ६ । रुत्सीष्ट ७ । 'यजूंपी योगे' युनक्ति युक्तः १ । अयुन २ । ४ । अयुजत् अयौक्षीत् ५ । युयोज ६ । १० युक्ता ८ | युङ्क्ते ४ । अयुक्त ५ । युयुजे ६ । युक्षीष्ट ७ । योक्ता ८ । 'भिपी विदारणे' भिनत्ति भिन्तः ४ । अभिदत् अभैत्सीत् ५ । भिन्ते ४ । अभित्त ५ । 'छिपी द्वैधीकरणे'
इत्युभयपदिनः ।
1
'रुधां०' तद्योगे नलुक् चेति प्रकृतिनकारस्य लुगन्वाचीयते, प्रत्ययनकारस्य तु विधानसामर्थ्यान्न भवति । शकारः 'नास्त्योर्लुक्' (४/२/९० ) इत्यत्र विशेषणार्थः । रुणद्धीत्यादि व्यक्तम् । १५ 'नां धुड्वर्गेन्त्योपदान्ते' ( १ | ३ | ३९ ) इत्रत्य नामिति बहुवचनाण्णत्वापवादे ने रुन्धः । ह्यस्तन्यां 'सेः रुद्धां च रुर्वा' ( ४।३।७९ ) धातोर्व्यञ्जनात्परस्य सेलुक्, सकारदकारधकाराणां च यथासंभवं रुर्वा भवति । इति सिचो लुकि धकारस्य रुत्वे अरुणरत्वम् । अरुणत्वम् । रोरुदित्करणं उत्वादि कार्य यथा स्यात् । अरुणोऽत्र । अद्यतन्यां अरुधदिति, पक्षे सिचि 'व्यञ्जनानामनिटि ' ( ४ | ३ | ४५ ) इति वृद्धौ अरौत्सीत् । आत्मनेपदे 'धुड्हखाद् ० ' ( ४ | ३|७० ) इति सिज्लुकि अरुद्ध । कर्मकर्त्तरि २० रुध इति ञिच्प्रतिषेधे अरुद्ध गौः स्वयमेव । रोद्धा । रोद्धुम् । रुद्धः । केऽरुधः प्ररुधः । 'प्रहादिभ्यः' ( ६ |३|६३ ) इति णिनि अपरोधी उपरोधी । 'समनुव्यवादुध:' ( ५/२/६३ ) इति घिनणि संरोधशीलः संरोधी अनुरोधी विरोधी अवरोधी । 'उपपीडरुधकर्षस्तत्सप्तम्याः ' ( ५।४।७५ ) इति मि व्रजोपरोधं गाः सादयति । 'तृतीयोक्तं वा' ( ३|१|५० ) इति समासः । पक्षे ब्रजेनोपरोधं जोपरोधम् । उणादौ शुषीषि० (४१६ ) इति कितीरे रुधिरम् । इति धान्त एकोऽनिट् । २५ 'रिपी विरेचने' । विरेचनं निस्सारणम् । रिणति । ऋदित्वाद्वाङि, अरिचत्, पक्षे अरैक्षीत् । रिरेच | रेक्ता । रेक्तुम् । रिक्तः ॥ रिक्त अरिक्त रिरिचे । उणादौ नीनूरमि० (२२७ ) इति कि थे रिक्थम् । 'रिच वियोजने च' 'युजादे० ' ( ३।४।१८ ) इति वा णिचि रेचयति रेचति । 'विपी पृथग्भावे' । विनक्ति अविचत् अवैक्षीत् । विवेच । वेक्ता ।। विङ्क्ते अविक्त विविचे विविक्तः । घनि 'क्तेनिट०' ( ४|१|१११ ) इति चस्य कत्वे विवेकः । इति चान्तावनिटौ । युज् - ३०