Haim Prakash Maha Vyakaranam Uttararddham

SR No.: 004041
Original Sutra Author: N/A
Author: Kshamavijay
Publisher: Hiralal Somchand Kot Mumbai
Publication Year: 1952
Total Pages: 636
Language: Hindi, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 18 MB

Page 332

प्रक्रियावृत्तिरूपे श्रीमप्रकाशे तुदादय उभयपदिनः
••••••XX\••••••%XXXX
अथ तुदादयः ।
...........XXXXX
तुदींत् व्यथने ।
अथ तुदादयस्तितो वर्णक्रमेण प्रदर्श्यन्ते । तत्र प्रसिद्ध्यनुरोधेनादौ 'तुदींत् व्यथने' | तित्त्वं तुदादित्वज्ञापनार्थं सर्वत्र ज्ञेयम् । ( ईदित्त्वात् 'ईगित : ' ( ३।३।९५ ) इति फलवत्कर्त्तर्यात्मनेपदे ) । तुदादेशः ॥ १ ॥ [ सि० ३ | ४|८१ ]
७०५
एभ्यः कर्तृविहिते शिति शः स्यात् । तुदति १ । तुदेत् २ | तुदतु ३ | अतुदत् ४ । अतौत्सीत् ५ । तुतोद ६ । तुद्यात् ७ । तोता तोतारौ ८ । तोत्स्यति ९ । अतोत्स्यत् १० । तुदते १ | देत २ । तुदताम् । अतुदत ४ । अतुत्त अतुत्साताम् । तुतु ६ । तुत्सीष्ट ७ । 'भ्रस्जत् पाके' ॥ १ ॥
'तुदा०' अनित्वात् तोत्ता । तुन्नः २ । 'नाम्युपान्त्य ० ' ( ५ | १|५४ ) इति के तुदः । 'बहु - १० विध्वरुस्तिलात्तुदः' ( ५।१।१२४ ) इति खशि बहुंतुदः विधुंतुदः तिलंतुदः अरुंतुदः । शतरि 'अवर्णादन ० ' (२।१।११५ ) इति वान्तादेशे तुदती तुदन्ती स्त्री कुले वा । ' अजाते० ' ( ५|१|१५४ ) इति णिनि शृङ्खलतोदी । 'नीदांव्०' ( ५।२।८८ ) इति करणे त्रुटि तोत्रम् । करणे घञि प्रतोदः ।
दौ तुदिमदि० (१२४ ) इति छकि तुच्छ ः स्तोकः । नाम्युपान्त्य० (६०९ ) इति किदिः, तूदीवर्मत्या० (६।३।२१८ ) इति सूत्रनिर्देशाद्दीर्घे ' इतोऽत्यर्थात् ' (२।४।३२ ) इति ङयां तूदी १५ नाम ग्रामः । तुदादिविषि० ( ५ ) इति किदः तुदः । नीनूरमि० ( २२७ ) इति किति थे तुत्थं चक्षुष्यो धातुविशेषः । तुदादिवृजि० (२७३ ) इति कित्यने तुदनः । इति दान्त एकोऽनट् । भ्रस्जत् इति । 'शिदवित्' ( ४ | ३ | २० ) इति सूत्रप्रामाण्यात् ङिति शप्रत्यये ॥ १ ॥ सूत्रम्
ग्रहत्रश्च भ्रस्जप्रच्छः ॥ २ ॥ [ सि० ४|१|८४ ]
एषां सस्त्ररान्तस्था क्विति य्वत्स्यात् । सस्य शषौ इति सस्य शत्वे, तृतीयस्तृतीयचतुर्थे इति २० शस्य जत्वे, भृजति ४ ॥ २ ॥
'ग्रह' एषामित्यादि । स्पष्टम् । एषामुदाहरणानि त्वेवम् । जगृहतुः जगृहुः गृह्यते गृहीतः जिघृक्षति गृह्णाति जरीगृह्यते जरीगृहीति । वृयते वृकूणः वृश्चति वरीवृच्यते । भृज्यते भृष्टः भृज्जति बरी - भृज्यते । पृच्छयते पिपृच्छिषति पृष्टः पृच्छति परीपृच्छयते पृच्छा । कितीत्येव । ग्रहीता वत्रचतुः बभ्रुज्जतुः पप्रच्छतुः प्रश्नः । व्यचिवशित्रश्चिभ्रस्जिपृच्छीनां पञ्चानां यङ्लुबन्तानां नेच्छन्त्यन्ये । २५ तस् वा व्यक्तः नाम्नि तिक् वावक्ति, वावष्टः वावष्टिः, वात्रष्टः वात्रष्टिः, बाभ्रष्टः बाभ्रष्टिः, पात्रष्टः, पात्रष्टिः, अन्ये तु 'प्रकृतिग्रहणे यङ्लुबन्तस्यापि ग्रहणम्' इति न्यायात् यङ्लुप्यपि मन्यन्ते तेन वेविक्तः वेविक्तिः, वरिवृष्टः वरिवृष्टिः, बरिभृष्टः बरिभृष्टिः, परिपृष्टः परिपृष्टिः । अपरे तु विचतिवृश्चतिभृज्जति पृच्छतीनां नित्यं वृत्, ज्यादीनां त्वनित्यमिति मन्यन्ते । तेनेदं सिद्धम् ' तस्यास्त्रयस्त्रीनपि विव्यधुः शरैरिति । अन्ये तु विविधुरित्येवाहुः || २ || अशिति सूत्रम्
है० प्रका० उत्त० ८९
३०