Haim Prakash Maha Vyakaranam Uttararddham

SR No.: 004041
Original Sutra Author: N/A
Author: Kshamavijay
Publisher: Hiralal Somchand Kot Mumbai
Publication Year: 1952
Total Pages: 636
Language: Hindi, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 18 MB

Page 304

६७७
प्रक्रियावृत्तिरूपे श्रीहेमप्रकाशे दिवादयः परस्मैपदिनः विध्यात् ७ । व्यद्धा ८ । व्यत्स्यति ९ । अन्यत्स्यत् १० । 'षिवूच् उतौ । सीव्यति ४ । असेवीत् ५ । सिषेव ६ । 'ष्ठिवू क्षिवूच निरसने । तिष्ठीव्यति तिष्ठेव टिष्ठेव । 'सैन् भये । भ्रासम्लासेति वा श्ये त्रस्यति त्रसति ४ । अत्रासीत्-अत्रसीत् ५। तत्रास । भ्रमेति वा एत्वे, सतुः तत्रसतुः ६ । 'पुषंच पुष्टौ' । पुष्यति ४ । लदिद्युतादि पुष्यादेरित्यङि अपुषत् ५। पुपोष ६ । पुष्यात् ७ । पोष्टा ८ । पोक्ष्यति ९ । 'शुषंच् शोषणे । 'दुषंच ५ वैकृत्ये' । 'भितृपंच पिपासायाम्' । 'तुषं इषंच तुष्टौ' । 'रुषंच शेषे इत्यादि पुष्यादयः सप्तषष्टिः । 'क्लिदौच आर्द्रभावे । क्लियति १० । 'निमिदाच स्नेहने ॥४॥
'ज्या०' अनयोरिति, 'ज्यांश् वयोहानौ' 'व्यधंच ताडने' इत्यनयोः सखरान्तस्था किति डिति च परे वृद्भवति । यथा किति, जिज्यतुः जीयते जीयात् जीनः जीनवान् । ङिति, जिनाति जेजीयते जेजेति । किति विविधतुः विध्यते विध्यात् विद्धः । डिति विध्यते वेविध्यते वेवेद्धि । कितीति किम् ? १० ज्याता । व्यद्धा व्यद्धम् । विद्धः। 'तन्त्र्यधी'(५।१।१४) इति णे व्याधः। किपि गतिकारकस्य.' (३।२।८५) इति दीर्चे मर्मावित् श्वावित् । अनुपसर्गात् 'व्यधजप०(५।३।४७) इत्यलि व्यधः। उपसर्गात्तु पनि आव्याधः । 'स्थादिभ्यः कः' ( ५।३२८२) विध्यन्त्यनेनेति विधः शस्त्रोपकरणम् । आविधम् । उणादौ प्रका० (७२९) इति किदुः विधुः चन्द्रः। इति धान्तात्रयः तत्राधः सेट द्वावनिटौ । 'क्षिपंच प्रेरणे । क्षिप्यते । अझैप्सीत् । चिक्षेप । क्षेप्ता क्षेत्रम् । क्षिप्तः । 'सिगृधि०१५ (५।२।३२) इति को क्षिप्नुः । 'क्षिपीत् प्रेरणे' इत्यस्य तु क्षिपति क्षिपते । 'पुष्पच विकसने । पुष्प्यति । अपुष्पीत् । पुपुष्प । पुष्पिता पुष्पितः । अचि पुष्पम् । इति पान्तौ द्वौ । आद्योऽनिट द्वितीयः सेट् । 'तिम तीम ष्टिम ष्टीमच् आर्द्रभावे' । तिम्यति । अतेमीत् । तितेम । तेमिता। अनटि तेमनम् । उणादौ शुषीषि० (४१६) इति कितिरे तिमिरम् । नाम्युपान्त्य० (६०९) इति किदिः तिमिर्मत्स्यः । तीम्यति तितीम तीमिता । ष्टिम, 'षः सः' (२।३।९८) इति सत्वे स्तिम्यति २० पोपदेशत्वात् 'नाम्यन्तस्था०' (२।३।१५) इति षत्वे तिष्टेम । स्तमिता स्तिमितः।ष्टीम, 'षः स.' इति सत्वे स्तीम्यति । षोपदेशत्वात् 'नाम्यन्तस्था०' इति पत्वे तिष्टीम । स्तीमिता स्तीमितः। इति मान्ताश्चत्वारः सेटः । षिवूच इति । उतौ इति । उति वानं तन्तुसन्तान इत्यर्थः । सीव्यति असेवीत् । षोपदेशत्वात् 'नाम्यन्तस्था०' इति षत्वे सिषेव । परिनिविपूर्वस्य 'असोडसिवूसह.' (२।३।४८) इति षत्वे परिषीव्यति, निषीव्यति, विषीव्यति । अव्यवायेऽपि 'स्तुखञ्जश्चा०'२५ ( २।३।४५) इति वा षत्वे पर्यषीव्यत् पर्यसीव्यत् । न्यपीव्यत् न्यसीव्यत् । व्यषीव्यत् व्यसीव्यत् । सेविता सेवितुम् । ऊदित्वात् क्त्वि वेट 'अनुनासिके च०' (४।१।१०८) इति वस्योटि स्यूत्वा । इटि क्त्वेति कित्त्वाभावाद्गुणे सेवित्वा । वेदत्वात् क्तयोर्नेट् । स्यूतः स्यूतवान् । 'ष्टिसिवोऽनटि वा' (४।२।११२) इति वा दीर्घ सेवनं सीवनम् । लिहाद्यचि स्वार्थे के च प्रसेवकः । मनि स्योमा। उणादौ सिवेर्डित् (१२१) इत्यूचटि सूचः सूची । सूत्रमिति तु सुमूखनि०' (४४९) इति किति ३० त्रटि सूतेः । आदिशब्दात् 'शिवूचू गतिशोषणयोः' श्रीव्यति । शिश्रेव । श्रेविता श्यूत्वा इटि श्रेवित्वा । क्तयोर्नेट् ,यूतः श्यूतवान् । किपि श्रू: अणुश्रूः । 'ष्टिवू क्षिवूच्' इति । 'पः स.' ( २।३।९८) इत्यत्र ष्टिवो वर्जनात् सत्वाभावे 'भवादे रिति दीर्घ ष्टीव्यति 'अघोषे शिटः' (११॥ ५५) इति पूर्वस्य लुकि 'तिर्वा ष्टिव:' (४।११४३) इति वा तौ तिष्ठेव टिष्ठेव । उदित्त्वात् क्त्वि वेट् , ष्टयूत्वा ष्ठेवित्वा । वेदत्वात् क्तयोर्नेट निष्ठयूतः निष्ठथतवान् । 'ष्ठिवसिवोऽनटि वा ३५