Page Text
________________
६५८ महामहोपाध्यायश्रीविनयविजयगणिविरचिते खोपज्ञहैमलघुखस्य चत्वे च आचख्यौ-आचख्ये । पक्षे आचचक्षे ६ । आक्शायात्-आक्शेयात् । आक्शासीष्ट ७ । आक्शाता २८ आक्शास्यति-आक्शास्यते ९ । आक्शास्यत्-त १० । आख्यायात् आख्येयात् आख्यासीष्ट ७ । आख्याता ८ । आख्यास्यति-आख्यास्यते ९ । आख्यास्यत् आख्यास्थत १०॥५७॥
इत्यदादिष्वात्मनेपदिनः। 'चक्षो.' गकार उभयपदार्थ इति । तेन फलवत्कर्तृविवक्षायामात्मनेपदम् । न तु स्थानिवद्भावेन नित्यमात्मनेपदमिति । आक्शासीदिति 'शिट्याद्यस्य द्वितीयो वा' (११३१५९) इति कस्य खत्वे आख्शासीदिति द्वैरूप्यम् सर्वत्र । आशिषि 'संयोगादेवाशिष्येः' (४।३।९५) इत्येत्वविकल्पे, 'शिट्या
द्यस्य०' इति कस्य खत्वविकल्पे क्शांग् ख्यांग्भ्यां प्रतिवचनम् षड्प्यम् । आक्शायात् १ १० आक्शेयात् २ आख्शायात् ३ आख्शेयात् ४ आख्यायात् ५ आख्येयात् ६। यङि आचकू
शायते २ आचख्यायते ३ । यस्लुपि आचाक्शेति २ आचाक्शाति २ । आचाख्येति आचाख्याति । णि आक्शापयति आख्यापयति । डे आचिक्शपत् आचिख्यपत् । कसौ आचक्शिवान् । आचख्यिघान् । काने आचक्शानः २ । आचख्यानः । आचक्षाणः । क्शाता कशातुम् क्शातः कशातवान् । ख्याता ख्यातुम् ख्यातः ख्यातवान् । क्शात्वा ख्यात्वा । आक्शातव्यम् आख्यातव्यम् । आक्शेयम् १५आख्येयम् । उभयत्र विषयसप्तमीविज्ञानात् प्रागादेशे ततो यः । 'उपसर्गादातः' (५।३।११०) इति
डे आख्यः प्रख्यः । 'तन्व्यधी०' (५।११६४ ) इति णे ख्यायः । 'समः ख्यः' (५।१७७) इति डे गोसङ्ख्यः । 'व्यञ्जनान्तस्था०' इत्यत्र ख्यावर्जनात् क्तयोस्तस्य नत्वाभावे ख्यातः ख्यातवान् । 'पुमोऽशिट्य०' (१॥३॥९) इत्यत्र ख्यागो वर्जनात् मोऽनुखारानुनासिकपूर्वरेफाभावे पुख्यातम्
पुंख्यातिः । वागर्थस्यैव क्शांगख्यांगो, तेन वर्जनार्थाद् ध्यणि संचक्ष्याः परिसंचक्ष्याः अवसंचक्ष्याः २० दुर्जना:, वर्जनीया इत्यर्थः । भक्षणार्थीदनटि चक्षणम् । चक्षिता । चक्षः शिद्वा (९६९) अस्मादस।
स च शिद्वा । चक्षः ख्याः रक्षोनामनी । आचक्षाः वाग्मी । आख्याः प्रख्याश्च बृहस्पतिः । संचक्षाः ऋत्विक् । तकृश० ( १८७) इत्यणे विचक्षणः, ज्ञानार्थत्वादत्र शांग ख्यांगभावः । चक्षेः शिद्वा (१००१) इति कित्युसि चक्षुः परिचक्षुः अवचक्षुः अवसंचक्षुः । अवख्युः । बाहुलकाद् द्वित्वे च संचचक्षुः विचख्युः । स्वरादिति कृतो नस्य क्षुनादीनामिति णत्वप्रतिषेधे प्रख्यानं प्रख्याप२५नीयम् । इति क्षान्तः १ सेट् । इत्यात्मनेपदिनः एकोनविंशतिः १९ ।। ५७ ॥
अदादिषुभयपदिनः। ऊर्गुग्क् आच्छादने। अथोभयपदिनो निरुप्यन्ते । उगुंग्क् इति । तिवादौ सूत्रम्
वोर्णोः ॥ ५८॥ [सि० ४३६०] ३० ऊोतेरद्वयुक्तस्य व्यञ्जनादौ वित्यौर्वा स्यात् । ऊौति-ऊर्णोति ऊर्गुतः ऊर्युवन्ति । ऊोषि ऊर्णोषि १ । ऊर्गुयात् २ । ऊौतु-ऊर्णोतु ३ ॥ ५८॥
'वो' प्रयोगे प्रोपसर्गपूर्व एवायं पठ्यते । ततः प्रोर्णोति प्रोर्णोति इत्यादि ज्ञेयम् । व्यञ्जनादा३३ वित्येव प्रोर्णवानि । वितीत्येव प्रोणुतः । अद्वेरियेव प्रोर्णोनोति । 'उत और्व्यञ्जनेऽद्वे' (४।३।५९)
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004041 |
| Book Title | Haim Prakash Maha Vyakaranam Uttararddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Kshamavijay |
| Publisher | Hiralal Somchand Kot Mumbai |
| Publication Year | 1952 |
| Total Pages | 636 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 18 MB |