Haim Prakash Maha Vyakaranam Uttararddham

SR No.: 004041
Original Sutra Author: N/A
Author: Kshamavijay
Publisher: Hiralal Somchand Kot Mumbai
Publication Year: 1952
Total Pages: 636
Language: Hindi, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 18 MB

Page 278

प्रक्रियावृत्तिरूपे श्रीमप्रकाशे अदादयः परस्मैपदिनः
६५१
घातं हन्ति । 'करणेभ्यः' ( ५।४।६४ ) उपलघातं हन्ति । 'हिंसार्थाद् ० ' ( ५|४|७४ ) इति णमि दण्डोपघातं गाः कलयति । 'तृतीयोक्तं वा' ( ३।१।५० ) इति समासः । पक्षे दण्डेनोपघातम् । णौ करणेऽनटि परिघातनः परिघः । उणादौ कीचकपेचक० ( ३३ ) इति निपातनाद्वधकः हन्ता व्याधिश्च । वधकं पद्मबीजम् । बाहुलकादन्यत्रापि वधादेशः । वृत्रवधः शक्रः । वधिता वध्यः वधनम् ( ३३ ) सीमन्त ० ( २२२ ) इत्यन्ते निपातनात् हेमन्तः । नीनूर मि० (२२७ ) इति थे ५ थः पन्थाः कालश्च । हनेर्घतजघौ च ( २७२ ) इत्यने घतनः पापः । जघनं श्रोणिः । हिमं हेममिति तुभ्यां वा (३४१ ) इति वा किति मे हिनोतेः । कोरचोर० (४३४ ) इत्योरे निपातनात् घोरः भीमः । मावावदि ० ( ५६४ ) इति से हंसः । कमिवमि ० ( ६१८ ) इति णिदिः घातिः प्रहरणम् । बाहुलकाद् घातादेशाभावे हानिः उच्छित्तिः । तत एव वा णित्त्वे हनिरायुधम् । हन्तेरंह च (६५४ ) इत्यतो अंहति व्याधिः रथश्च । कहनेस्तुक्नुकौ ( ७९१ ) अनेन तुकि हतुर्हिमम् । १० नुकि बाहुलकान्नलुकि च हनुः कपोलाधः । अनेति तु नत्र ईहेरेहेधौ च ( ९७५ ) इत्यसि । इति नकारान्तोऽनिट् । वशक् इति कान्तिरिच्छा ॥ ४६ ॥ क्ङिति सूत्रम्
शेरयङि ॥ ४७ ॥ [ सि० ४|१|८३ ]
वशाव वशाम
वशेः सखरान्तस्था अयडि क्विति य्वृत्स्यात् । उष्टः उशन्ति । वक्षि उष्ठः उष्ठ । श्मि उश्वः उश्मः १ । उश्यात् २ | वष्टु-उष्टात् उष्टाम् उशन्तु । उष्ठि-उष्टात् उष्टम् उष्ट । वशानि १५ | अबट् - इ वृति स्वरादेस्ताखिति वृद्धौ, औष्टाम् औशन् । अवटू-इ औशम् । औव और ४ । व्यञ्जनादेवपान्त्यस्यात इति वृद्धि विकल्पे, अवाशीत् - अवशीत् अवाशिष्टाम् अवशिष्टाम् ५ । द्वित्वे यजादिवश इति वृति वृद्धौ उवाश । वरोरयङि इति वृति द्वित्वे च ऊशतुः ऊशुः । उवशिथ ऊशथुः ऊश । उवाश-उवश ऊशिव ऊशिम ६ । उश्यात् उश्यास्ताम् ७ । वशिता ८ । वशिष्यति ९ । अवशिष्यत् १० । 'असक भुवि' । अस्ति ॥ ४७ ॥
'वशे० ' अयङीति किम् ? वावश्यते । क्ये उश्यते । वशिता । ते उशितः । णौ नन्द्याद्यने वाशनः । 'युवर्ण ० ' ( ५।३।२८ ) इत्यलि वशः । ' साक्षादादि ० ' ( ३|१|१४ ) इति वा गतित्वे वशेकृत्य वशेकृत्वा (गतः ) । गणनिर्देशात्सप्तम्या अलुप् । उणादौ घसिवशि० ( ४१९ ) इति कितीरे उशीरं वीरणीमूलम् । वशेः कित् ( ८७६ ) इतीजि उशिक् कान्तः उशीरं च । वष्टेः कनस् ( ९८५ ) उशनाः शुक्रः । घसिवशीति छान्दसावित्यन्ये । भाषायामपि प्रयोगदर्शनादत्रोपात्तौ । इति शान्तः २५ सेट् १ । असक् इति । भुवीति भवनं भूः सत्ता इत्यर्थः ॥ ४७ ॥ अविति शिति सूत्रम् नास्त्योर्लुक् ॥ ४८ ॥ [ सि० ४२२९० ]
श्रवास्तवातः शित्यविति लुक् स्यात् । स्तः । सन्ति ॥ ४८ ॥
'नास्त्यो० ' श्रस्येति । 'रुधां स्वराच्छूनो न लुक् च' ( ३।४।८२ ) इति विहितस्य श्रप्रत्ययस्यातः शित्यविति लुक् स्यात् । यथा रुन्द्वः ॥ ४८ ॥ सादि प्रत्यये एति च सूत्रम्
अस्तेः सि हस्त्वेति ॥ ४९ ॥ [ सि० ४ | ३ |७३ ]
२०
अस्तेः सस्य लुक् स्यात् सादौ प्रत्यये, एति च सस्य हः स्यात् । असि स्थः स्थ । अस्मि स्वः स्मः १ । स्यात् स्याताम् स्युः २ । अस्तु - स्तात् स्ताम् सन्तु । शासस् इति, एधिस्तात् स्तम् ३३
T
३०