Page Text
________________
६४२ महामहोपाध्यायश्रीविनयविजयगणिविरचिते खोपज्ञहैमलघु
'अन्तो' अन्तो नो लुगिति । शितोऽवितोन्तः सम्बन्धिनो नकारस्य लुक् स्यादित्यर्थः ॥२०॥ हस्तन्या अनि सूत्रम्
युक्तजक्षपञ्चतः॥ २१ ॥ [सि० ४३२२९३] कृतद्वित्वाजक्षपञ्चकाच परस्य शितोऽनः पुस् स्यात् । अजक्षुः ४ । अजक्षीत् ५। जजक्ष ६ । ५जक्ष्यात् ७ । जक्षिता ८ । जक्षिष्यति ९ । अजक्षिष्यत् १० । इति रुत्पञ्चकम् ।
'दरिद्राक् दुर्गतौ' । दरिद्राति ॥ २१॥
'युक्त०' द्वे उक्ते यस्य ड्युक्तः । पञ्चानां वर्गः पञ्चत् 'पञ्चदशद्वर्गे वा' (६।४।१७५) इति निपातः । जक्षाणां पञ्चत् जक्षपञ्चत् तस्मात् । शेषं स्पष्टम् । शतरि जक्षत् । शौ वा जक्षति जक्षन्ति कुलानि । दरिद्राक् इति ॥ २१ ॥ व्यञ्जनादौ सूत्रम्
इर्दरिद्रः॥ २२॥ [सि० ४।२।९८] दरिद्रो व्यञ्जनादौ शित्यवित्यात इ. स्यात् । दरिद्रितः ॥ २२ ॥ 'इर्द' स्पष्टम् । व्यञ्जनादाविति किम् ? दरिद्रति । शितीत्येव दिदरिद्रासति । अवितीत्येव दरिद्राति ॥ २२ ॥ अविति शिति सूत्रम्
नश्चातः ॥ २३ ॥ [सि० ४।२।९६ ] १५ युक्तजक्षपश्चतः श्नश्च शित्यवित्यातो लुक् स्यात् । दरिद्रति दरिद्रासि १ । दरिद्रियाव २। दरिद्रातु दरिद्रितात् दरिदिहि ३ । अदरिद्रात् अदरिद्रिताम् अदरिद्रुः ४ ॥ २३ ॥ 'नश्चा' नश्चेति भाप्रत्ययसम्बन्धिन इति । यथा क्रीणन्ति क्रीणन्तु ॥ २३ ॥ अद्यतन्यां सूत्रम्
दरिद्रोऽद्यतन्यां वा ॥ २४ ॥ [सि० ४।३७६] दरिद्रोऽद्यतन्यां विषये लुग् वा स्यात् । अदरिद्रीत् अदरिद्रिष्टाम् अदरिद्रिषुः । अदरिद्रासीत् २० अदरिद्रासिष्टाम् अदरिद्रासिषुः ॥ २४ ॥
दरि०' दरिद्र इति दरिद्रातेरन्तस्येत्यर्थः । अद्यतन्यां विषये इति विषयव्याख्यानादादेशादागम इति न्यायात् प्रथमं 'यमिरमिनम्यात' इति इट् सोन्तश्च न । भावकर्मणोस्तु बिद बिचि 'आत ऐ: कयौं' (४।३।५३) इति ऐकारो न । अदरिद्रि । पक्षेऽन्तलुगभावे आत ऐत्वे अदरिद्रायि ॥ २४ ॥ परोक्षायां सूत्रम्
धातोरनेकखरादाम् परोक्षायाः कृभ्वस्ति चानु
तदन्तम् ॥ २५॥ [सि० ३।४।४६] __अनेकखराद्धातोः परस्याः परोक्षायाः स्थाने आम् स्यात् । आमन्ताच परे कुम्वस्तयः परोक्षान्ता अनुप्रयुज्यन्ते । दरिद्राञ्चकार ददरिद्रौ ६॥२५॥
'धातो.' अन्विति विपर्यासव्यवहितनिवृत्त्यर्थम् । तेन चकारचकासां ईहां देवदत्तश्चके इत्यादि ३०न भवति । उपसर्गस्य तु क्रियायाविशेषकत्वान्न व्यवधायकत्वम् । तेन उक्षांप्रचकुर्नगरस्य मार्गा
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004041 |
| Book Title | Haim Prakash Maha Vyakaranam Uttararddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Kshamavijay |
| Publisher | Hiralal Somchand Kot Mumbai |
| Publication Year | 1952 |
| Total Pages | 636 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 18 MB |